Trong nhà thiền có câu truyện về một chàng dũng sĩ samurai, anh là một vệ sĩ thân tín
cho một vị lãnh chúa. Một đêm nọ, có một tên thích khách lẻn vào bên trong cung
và giết chết vị lãnh chúa của anh. Chàng dũng sĩ vì trách nhiệm và lời thề, anh
phải đi tìm và giết cho được tên thích khách ấy. Sau mấy năm trời trèo non lội
suối, cuối cùng anh tìm gặp được tên thích khách đã giết vị chủ của mình. Sau
một trận đấu kiếm chết sống giữa đôi bên, chàng dũng sĩ đánh rơi gươm của tên
thích khách và dồn hắn vào một góc tường. Trong khi anh đưa gươm lên, sửa soạn
giết hắn, thì bất ngờ tên thích khách ngước lên và nhổ nước miếng vào mặt anh. Chàng
dũng sĩ chợt dừng gươm lại. Anh ta đưa tay lên lau mặt, rồi từ từ tra gươm vào
vỏ. Anh hét to và ra lệnh cho tên thích khách kia hãy cút đi cho mau.
Khi những người đi theo thấy vậy thắc mắc hỏi vì sao anh lại để
cho kẻ thù mình thoát đi, anh đáp, "Ta là một Samurai và trách nhiệm của ta là hết lòng theo phò và
bảo vệ cho vị chúa của mình, ta có bổn phận phải trả thù những ai đã làm hại chủ
mình. Ta hành xử vì bổn phận chứ không phải vì một ý đồ riêng tư hay mong cầu
danh lợi nào khác cho mình. Khi tên ấy nhổ nước miếng vào mặt ta, trong lòng ta
nỗi lên một cơn giận rất lớn. Và vì vậy mà ta phải để cho hắn thoát đi. Nếu
ngay trong giây phút ấy ta có ra tay thì đó là vì do cơn giận của mình chứ không
phải là vì bổn phận của ta!"
--- oOo ---
Tôi nghĩ câu truyện ấy trong nhà thiền về chàng dũng sĩ ngụ ý nói
rằng, trong cuộc đời nhiều khi vì quá chú trọng đến thành quả và mục tiêu của
công việc đang theo đuổi, mà ta có thể vô tình đánh mất đi chính mình không
hay. Ta nghĩ rằng mình làm gì cũng được, phương tiện nào cũng tốt, miễn là
chúng có thể giúp ta đạt được kết quả mình muốn. Nhưng thật ra trong đạo,
phương cách và thái độ ta thực hiện nó cũng chính là cái thành quả của công việc
ấy, cho dù nó có là quan trọng đến đâu. Vì những gì mình muốn đạt đến hoàn toàn
tùy thuộc vào tác ý của ta, cái tâm ý mình thật sự đang hướng về đâu, và
đó mới là yếu tố quyết định cho sự tốt lành của việc mình làm.
Thái độ quan trọng hơn thành quả
Vào cuối hè vùng tôi ở lại có nhiều những cơn mưa lớn bất ngờ. Trời
chợt kéo mây đen và gió mạnh, rồi mưa đổ xuống ào ạt. Vào những ngày nghỉ, tôi
hay ra ngồi trong một quán sách, vào một ngày mưa, bên tách cà phê nóng, đọc một
quyển sách hay, nhìn bên ngoài không gian lộng gió trên một con phố nhỏ chìm mờ
trong mưa.
Một lần ngồi trong quán, tôi có dịp nghe lại một
bài nhạc thiền "To Love is To Be Kind." Biết thương là biết tử tế với
nhau. Bài hát với những nốt nhạc nhẹ nhàng và đơn sơ, với những lời thật đẹp "To
love is to care for all the living around us, to love is to be kind to all
beings around us..." Bài hát như một cơn mưa buổi chiều, cuốn trôi đi bụi
bậm trên phố xá, làm mát và xóa tan đi những mệt mỏi sau một ngày vật vả với
những bon chen trong cuộc sống.
Bài hát đơn sơ nói về lòng bao dung và sự tử tế
với nhau. Lắng nghe những lời thật đẹp ấy tôi không biết đó có thể là sự thật
trong cuộc sống này chăng, hay chúng chỉ là những lời hay ý đẹp trong một bài
hát cho vui?
Nhưng tôi nghĩ, nếu như ta biết ý thức rõ về tác
ý của mình hơn trong cuộc sống, thay vì chú trọng vào một thành quả nào đó, thì
hạnh phúc ấy có thể là một hiện thực. Vì hạnh phúc ấy là do thái độ của mình
trong giây phút này, chứ không phải là từ những kết quả mình đạt được. Nó có
mặt trong cách ta tiếp xử với nhau, ngay trên con đường ta đang đi, chứ không
phải là một nơi nào đó mình sẽ đến.
Mà tình thương trong sáng cũng có thể là một tác
ý của ta trong bây giờ và ở đây. Vì nếu như ta không có tình thương nơi này,
thì chắc gì những gì mình đạt được sẽ khiến mình trở nên biết thương yêu và tử
tế hơn? Nếu như ta không có sự rộng lượng bây giờ, thì chắc gì một sự giàu có
hay đầy đủ nào, sẽ khiến mình trở nên rộng lượng hơn, phải không bạn? Nếu có
thì là có bây giờ. Thành quả ngày mai không chắc gì sẽ làm biến đổi được thái
độ của mình hôm nay.
Vì vậy, mỗi khi làm một việc gì bạn hãy tập thử
nhìn lại những gì đang có mặt trong tâm mình. Với một sự chú ý tự nhiên, ta sẽ
thấy rõ được tác ý của mình. Và nhiều khi, chỉ với một cái thấy trong sáng ấy
thôi, chưa cần làm gì hết, là thái độ của ta cũng sẽ được trở nên tốt lành hơn
rồi.
Chẳng đáng đâu
Những lời hay đẹp trong bài hát ấy có lẽ cũng xa vời như thái độ
của chàng dũng sĩ trong câu truyện thiền kia. Nhưng bạn biết không, thỉnh
thoảng tôi vẫn bất ngờ bắt gặp được trên cuộc đời này vẫn có những chàng dũng sĩ
ấy. Và cách hành xử của họ đã mang lại cho tôi một niềm tin lớn. Họ vẫn cho
rằng những giá trị thương yêu, sự tử tế với nhau trong cuộc sống, là những điều
kiện tất yếu, essence, chứ không phải chỉ là những tùy tiện, convenience,
của ta, dầu họ biết rằng mình sẽ nhận chịu rất nhiều những thiệt thòi.
Họ biết quan tâm đến tác ý của mình, hơn là
những thành quả mà mình đang đeo đuổi. Và bạn biết không, nhờ có họ mà bầu trời
xanh hơn, dòng nước trong hơn, và cuộc đời này vẫn còn có được những ngày mưa
tươi mát.
Một tu sĩ ở thế kỷ thứ sáu, Abba Dorotheus, có
viết như sau: “Bất cứ khi bạn làm một việc gì, cho dù nó có quan trọng hay
gấp rút đến đâu, tôi cũng không muốn bạn phải gây gổ hay bực mình. Bởi bạn biết
không, mọi việc ta làm, dầu cho quan trọng đến đâu, cũng chỉ là một-phần-tám của
vấn đề mà thôi. Còn giữ cho mình được an tĩnh là bảy-phần-tám của vấn đề còn
lại, và cho dù bạn có thất bại đi chăng nữa! Thế cho nên, khi làm một việc gì
ta hãy cố gắng làm cho thành công trọn vẹn, đó là một-phần-tám của vấn đề, và
vẫn phải giữ cho tất cả có được sự an tĩnh và niềm vui, đây mới lại là
bảy-phần-tám còn lại của vấn đề. Nhưng nếu ta làm mọi cách để thành đạt công
việc của mình, mà không cần gì đến sự an tĩnh của mình, và những người chung
quanh, tức là ta đã hy sinh bảy-phần-tám để đổi lấy một-phần-tám rồi vậy. Chẳng
đáng đâu!”
Tôi nghĩ tu sĩ Abba Dorotheus cũng chỉ
muốn nói rằng, chúng ta hãy sống tử tế với mình và người chung quanh, còn tất cả
những kết quả khác, thành công hay thất bại, cũng chẳng có gì là quan trọng lắm
đâu.
Nguyễn Duy Nhiên
