Minh Thạnh

Ca khúc Phật giáo “chế” là những ca khúc vốn được lưu hành rộng rãi, với các đề tài, nội dung khác nhau, không liên hệ gì đến Phật giáo, nay được đặt lại lời mới, có nội dung Phật giáo.

Việc đặt lại lời bài hát mới có nội dung Phật giáo đương nhiên là do người Phật giáo thực hiện (tăng ni Phật tử).

Ban đầu, việc lưu hành những ca khúc Phật giáo “chế” này chỉ giới hạn bên trong nội bộ những đơn vị Phật giáo, như chùa, đạo tràng. Nhưng nay, nó đã phổ biến rộng rãi ở cả trong nước và ngoài nước bằng nhiều cách: thu băng dĩa, phát hành trên mạng bằng video, audio, biểu diễn nơi có đông công chúng, thậm chí có doanh thu.

Người trình diễn ca khúc Phật giáo chế có thể là tín đồ, có thể là tu sĩ Phật giáo, thậm chí có thể là những vị cao niên, hòa thượng.

Lời đặt lại cho những ca khúc nói chung là lành mạnh, nói lên tinh thần Phật giáo, kêu gọi từ bi, tu hành…

Tuy nhiên, việc làm này theo chúng tôi, đã làm nảy sinh ra vấn đề, và do vậy, nên chấm dứt nó, trước khi những phiền phức xảy đến.

Đó là việc tự ý đặt lại lời các ca khúc là việc xâm phạm bản quyền tác giả. Điều này được coi là một hành vi trộm cắp (dù có thể không khai thác thương mại), có thể bị truy tố trước pháp luật  để yêu cầu chấm dứt hành vi xâm phạm bản quyền và bồi thường kinh tế.

Vì việc này xảy ra ở cả trong nước và ngoài nước, cho nên chúng tôi không đi vào những nội dung luật pháp cụ thể, mà chỉ bàn luận ở những vấn đề chung. Nhưng việc khởi kiện trước tòa về hành vi xâm phạm bản quyền tác giả là việc đều có thể xảy ra trong nước và ở nước ngoài. Có điều, hình thức xử lý và mức hình phạt có thể khác nhau, tùy luật pháp từng nước, nhất là mức xử phạt và bổi thường thiệt hại.

Theo “Từ điển Xuất bản” (nhà xuất bản Từ điển Bách Khoa, Hà Nội 2007, trang 39) thì nội dung bản quyền, tác giả đã có được sự thống nhất quốc tế, gồm có 6 quyền sau:

1.      Quyền công bố

2.      Quyền đặt tên cho tác phẩm

3.      Quyền đứng tên khi tác phẩm được công bố

4.      Quyền bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm

5.      Quyền sửa chữa

6.      Quyền thu hồi

Như vậy, chỉ có tác giả, hoặc với sự đồng ý của tác giả, hoặc cá nhân, đơn vị sở hữu bản quyền, thì mới được phép sữa chữa tác phẩm. Việc đặt lại lời mới cho ca khúc, bất luận với nội dung gì, dùng vào mục đích gì, có thương mại hay không, thì bắt buộc phải có sự đồng ý của tác giả, dĩ nhiên là bằng văn bản.

Sửa chữa, điều chỉnh nội dung tác phẩm, mà không có sự đồng ý của tác giả bằng các thỏa thuận có giá trị pháp luật, là xâm phạm đến quyền tác giả và do vậy “có thể khởi tố ở tòa án, yêu cầu đình chỉ xâm phạm, bồi thường thiệt hại” (trang 39, tài liệu đã dẫn).

Nếu một số cá nhân trong Phật giáo, nhất là tu sĩ Phật giáo, đặt nhạc chế Phật giáo tức đặt lời mới có nội dung Phật giáo cho ca khúc đã công bố, thì vô tình, phía Phật giáo đã làm cái việc vi phạm pháp luật. Ở đây, có thể coi là một hình thức “NẮM LƯỠI” của lưỡi dao luật pháp. Tác giả, hoặc cá nhân, đơn vị có bản quyền hợp pháp các ca khúc bị sửa lời, có thể khởi kiện lúc nào họ muốn.

Gần đây, đã xuất hiện một số trường hợp những lực lượng hủy phá Phật giáo phát lên mạng các video clip ghi cảnh thẩm vấn các vị tăng sĩ Phật giáo Việt Nam, thường là những người giữ cương vị lãnh đạo cộng đồng Phật giáo Việt Nam ở nước ngoài, có liên hệ đến các vụ kiện tụng.

Liên hệ đến vấn đề mà chúng ta đang bàn luận, thì nếu tác giả các ca khúc, hoặc người, đơn vị sở hữu tác quyền các ca khúc, đã xảy ra việc sửa lời thành nhạc “chế” Phật giáo, khởi kiện nhằm mục tiêu hủy phá Phật giáo, bôi nhọ Phật giáo, thì tai hại vô cùng! Điều này đã trong tình thế có thể xảy ra.

Do đó, các cá nhân phía Phật giáo không nên làm việc nắm lưỡi dao pháp luật này nữa, tức là không nên đặt nhạc chế Phật giáo, sửa lời các bài hát đã công bố, lưu hành thành những bài hát Phật giáo.

Nếu muốn làm việc đó, thì cần phải xin phép tác giả, hoặc cá nhân đơn vị sở hữu tác quyền, nắm trong tay văn bản đồng ý của tác giả, hoặc người, đơn vị sở hữu tác quyền có giá trị pháp luật.

Phải lưu ý điều này, vì rất có thể xảy ra trường hợp, tác giả đã qua đời, việc khởi kiện là do người thừa kế, và từ một sự xúi giục hay mua chuộc nào đó. Họ chỉ cần lôi được một vị tu sĩ Phật giáo ra tòa về việc xâm phạm bản quyền tác giả (được coi là một hành vi trộm cắp) chụp hình, quay video tung lên mạng, là đủ, bất kể kết luận tòa án ra sao, phân xử đúng sai như thế nào (1).

Việc sửa lời bài hát là việc xâm phạm đến bản quyền tác giả. Việc bảo vệ bản quyền đã được sự thống nhất quốc tế (xem “Từ điển Xuất bản” đã dẫn). Hành động xâm phạm bị coi là trộm cắp, gây thiệt hại tác giả. Theo quan điểm nhà Phật, trộm cắp là phạm giới. Vì vậy, nên dứt khoát từ bỏ việc đặt nhạc “chế” Phật giáo bằng cách sửa lời các ca khúc đã lưu hành mà không có sự đồng ý của tác giả, hoặc cá nhân đơn vị sở hữu tác quyền. Không nên đặt mình vào tình thế nguy hiểm về luật pháp, cũng như đặt Phật giáo vào tình thế có thể bị bôi nhọ.

Hiện nay, bên cạnh nhạc “chế” Phật giáo, còn một kiều nhạc “chế” khác tạm gọi nhạc “chế” “bụi”! Nhạc “chế” “bụi” có nội dung khác hẳn nhạc “chế” Phật, nó thô tục, bạo lực, nhảm nhí, pha lẫn cay đắng, bất mãn, buồn đời... Nhưng điều trớ trêu là nó dùng cũng một kiểu sáng tác như nhạc “chế” Phật. Đó là “chế”, tức đặt lại lời mới cho những ca khúc đang lưu hành, hoặc mượn ở bài này một chút giai điệu, bài kia một chút giai điệu, pha tạp thành một bài hát mới. Thực ra, cũng là một kiểu “đạo” nhạc. “Tác giả” cũng như công chúng của loại nhạc “chế” này là những người ít học, làm những việc lao động chân tay. Nhạc chế “bụi” nói về hoàn cảnh sống của họ: hút sách, nghiện ngập, trai gái, ngoại tình, ghen tuông, đâm chém, sống tù tội, lang thang… Ấy vậy mà, Phật giáo cũng “chế” nhạc như thế! Cho dẫu nội dung hoàn toàn khác, đây cũng là điều không hay và nên tránh.

Chấp nhận nhạc “chế”, phổ biến nhạc “chế”, thì dù với nội dung hoàn toàn khác, văn hóa Phật giáo cũng có một cái gì đó dính dấp, vướng mắc với kiểu văn hóa bụi, “vỉa hè”, cùng đi chế nhạc. Điều đó cần nên tránh.

Trước nhu cầu âm nhạc Phật giáo tăng cao, thì cơ quan có chức năng của GHPGVN nên tổ chức những cuộc vận động hay thi sáng tác âm nhạc Phật giáo, chủ động ngăn chặn nhạc “chế” bằng âm nhạc Phật giáo thực sự, mang những giá trị Phật giáo từ lời đến nhạc.

(1)  Theo “Từ điển Xuất bản”, sách đã dẫn, thì việc xâm phạm quyền tác giả có thể bị xử lý hình sự (Xem: mục từ “Biện pháp thực thi quyền tác giả” trang 57-58).