Phỏng vấn của Malte
Conradi và Sarah Raich
Süddeutsche Zeitung, SZ ngày 1 & 2.06.2013
Nhà sư Phật giáo Thích
Nhất Hạnh nói về khổ đau, hi vọng và kinh doanh
Waldbröl – Nếu nhà hiền
triết Yoda trong phim „Star Wars“ có
thể có một hiện thân trong cuộc sống thật, thì đây chính là người này. Thầy
Thích Nhất Hạnh, 86 tuổi, ngồi trên đất trong thiền đường, chiếc đầu cạo nhẵn,
mặc tấm áo nâu giản dị của những sa di Phật giáo, mĩm cười thân thiện với khách,
trước mặt ông là một ấm trà xanh mới đun. Ông cụ nhỏ thó và
hiền lành đó được xem là một người đại diện có tầm vóc nhất cho Phật giáo, bên
cạnh Đức Đạt Lại Lạt Ma. Thầy Thích Nhất Hạnh đã phải rời bỏ quê hương
Việt Nam của mình từ năm 1969, vì các nhà cầm quyền ở cả hai miền Nam - Bắc Việt
Nam thời bấy giờ không ưa thích Thầy, người đã từng kêu gọi hòa bình và hòa giải
dân tộc ngay giữa khi cuộc chiến Việt Nam đang bùng nổ. Đất lưu vong của Thầy là miền Nam nước Pháp, từ nơi đó Thầy đã
truyền bá Phật giáo cho người Tây phương.
Nước Đức thì Thầy Thích Nhất Hạnh viếng thăm mỗi năm một lần, tại một vùng quê
của miền Rheinland, để thuyết giảng Phật pháp cho các tăng, ni và Phật tử.
Phỏng vấn ư? Thông thường thì Thầy không có thời giờ cho chuyện này.
Và nếu có chăng, thì các đệ tử của Thầy cũng đến đứng lắng nghe và học hỏi. Sau 90 phút, Thầy Thích Nhất Hạnh vẫn ngồi xếp bằng trong thế hoa
sen, lưng thẳng như cây nến - trong khi khách thì xương cốt đã rêm đau từ lâu
rồi.
SZ: Kính thưa Thầy
Thích Nhất Hạnh, Thầy đã chứng kiến nhiều khổ đau trong cuộc đời của Thầy.
Thầy làm cách nào để vẫn giữ cho mình niềm hi vọng?
Thầy Thích Nhất Hạnh: Đúng rồi, tôi đã chứng kiến nhiều khổ đau, nhất là trong cuộc
chiến Việt Nam. Lúc bấy giờ tôi đã cùng nhiều nhà sư khác xây
dựng lên một ngôi làng nhỏ cho người tị nạn trong vùng xôi đậu. Sau đó không lâu, ngôi làng đã bị Mỹ giội bom vì Việt cộng đã đến đó
ẩn náu. Chúng tôi đã dựng lại. Ngôi làng lại bị giội bom. Và chúng tôi lại xây một lần nữa. Đến lần thứ ba, chúng tôi bàn nhau có nên xây lại hay không.
Ý kiến của tôi lúc đó là: Nếu chúng ta bỏ cuộc, thì người dân sẽ mất mọi niềm hi
vọng. Vì thế chúng tôi đã xây lại nhà cửa, một lần thứ ba và một lần thứ
tư. Và cuối cùng một lần thứ năm nữa.
Nhưng Thầy đã lấy nghị
lực từ đâu ra?
- Chúng tôi cố gắng
biến khổ đau thành điều tốt lành. Hoa sen cũng phải cần có bùn để sống. Hoa
sen không thể mọc trên đá cẩm thạch được. Quý vị cần
nhận ra rằng có một liên quan chặt chẽ giữa khổ đau và hạnh phúc. Ai bỏ chạy trước khổ đau thì cũng khó tìm ra hạnh phúc. Ngược
lại: Quý vị nên đi tìm nguyên nhân của khổ đau của chính mình.
Từ đó hiểu và thương sẽ chớm nở. Đó là chìa khóa của
hạnh phúc. Mọi của cải và quyến hành trên thế gian này
không thể đem lại hạnh phúc, nếu không có hiểu và thương.
Trước những quá khích, trù giập, lo sợ và sân hận, thì mình chỉ có một cách mà
thôi: Hãy quan sát bùn cho thật kĩ, để trồng trên đó một cây hoa sen. Ai đã từng
nhận ra được sự khổ đau của kẻ xâm lược, thì sẽ không phải thù hằn họ nữa.
Hôm nay thì Thầy mời
khách phương Tây đến tu viện của Thầy để giảng dạy những điều đó. Cụ thể Thầy làm việc gì?
- Bạn không cần phải là
Phật tử mới có thể học pháp môn của chúng tôi. Chúng tôi gọi
đó là chánh niệm. Đó là nghệ thuật sống trong hiện tại,
một loại năng lượng mà chính Bạn tự tạo ra. Nó giúp Bạn bỏ qua những căng thẳng và buồn phiền, để hưởng cuộc
sống của mình đẹp hơn. Bạn sẽ học để sống với khổ đau,
sân hận và nghi ngại của mình. Sau một khóa tu với
chúng tôi, Bạn sẽ biết làm thế nào để đem lại thêm niềm vui và an lạc trong cuộc
sống của mình, làm thế nào để tái lập truyền thông với người chung quanh.
Chúng tôi mang danh hiệu là Phật giáo, nhưng thật ra công việc của chúng tôi là
bao quát.
Điều Thầy vừa nói nghe
có vẽ trừu tượng quá.
- Ồ, nó giản dị lắm: Ví
dụ khi Bạn đi từ bãi đậu xe đến văn phòng, Bạn hãy dừng
dòng suy tư của Bạn một chốc. Bạn hãy đi với chân của Bạn, mà
không dùng cái đầu, cứ đi từng bước, từng bước. Phải cần thực tập một
chút, nhưng cái này sẽ đem Bạn trở về với bây giờ và ở đây, nó làm cho Bạn biến
thành một người tự do. Hãy hưởng từng bước chân đi.
Khi vào công sở rồi, Bạn sẽ có những quyết định tốt đẹp. Thật đó, nó giản dị lắm. Bạn thấy đó, các thực tập là rất cụ thể. Và
chúng sẽ đem lại chuyển hóa và trị liệu chỉ trong vài ngày thôi.
Chính Bạn sẽ tự chứng nghiệm điều đó.
Nhưng người bình thường
có rất nhiều thứ trong đầu, lo âu, áp lực. Làm sao người ta có
thể đi đến chỗ làm một cách thảnh thơi được?
- Để tôi kể Bạn nghe
một câu chuyện.
Trước đây tôi có biết một phụ nữ trẻ, tên của bà là Laura.
Chồng bà là Frederik, một doanh thương thành đạt. Măc dù họ có đủ mọi thứ, nhưng Laura không hạnh phúc, vì 2 người
không có thì giờ cho nhau và cho đứa con trai của họ. Frederik chỉ có thì giờ cho công việc của ông mà thôi. Lúc
ban đầu, Laura đã rất hãnh diện về chồng mình. Nhưng thời gian trôi qua, bà ta
ngày càng cô đơn. Bà đã thử hết mọi thứ, như học thêm xong
ngành đại học, tổ chức các việc từ thiện. Nhưng mọi thứ đó không giúp được gì cho bà cả.
Nhiều đêm bà nằm khóc. Mỗi lần như vậy Frederik cố giải
thích với bà rằng không ai có thể thay thế ông ta trong hãng cả. Ông nói, có thể 3 năm nữa ông sẽ làm việc ít lại. Nhưng sau 3
năm, ông ta vẫn làm việc lu bù như trước. Ông cũng đã
không có thì giờ đến nhà thương thăm đứa con trai, khi nó bị giải phẫu. Rồi một
ngày nọ, Frederik bị tai
nạn xe hơi.
Ông ta chết. Chỉ 3 ngày sau đó, đã
có một người khác lên làm ngay công việc của ông ta trong hãng.
Chuyện như vầy xảy ra thường lắm. Chúng ta phải thức tỉnh mà thôi. Thức tỉnh ngay bây giờ. Chớ không phải
trong 3 năm nữa. Chúng ta đừng hi sinh hạnh phúc hôm nay của mình cho một
tương lai nào đó!
Vì sao người phương Tây lại thích pháp
môn của Thầy?
- Chúng ta đang trải qua một cuộc khủng hoảng trầm trọng, nhất là tại phương
Tây. Người ta chạy trốn sự buồn phiền của chính mình, họ có nhiều điều sợ
hãi. Vì vậy họ tiêu thụ ngày càng nhiều: Âm nhạc, rượu, thức ăn,
internet. Họ không phải tiêu thụ vì họ cần chúng, mà vì họ không chịu nổi sự
cô đơn của mình, không chịu nổi khoảng trống vắng trong tâm hồn mình.
Chúng ta lo sợ nỗi buồn sẽ thắng chúng ta, nếu chúng ta đối diện với nó.
Nhưng nỗi buồn lại ngày càng tăng lớn thêm lên. Quá khứ thì đem lại cho chúng ta những nuối tiếc, còn tương lai thì
đem đến nhiều lo âu và sợ hãi. Trong tình trạng này,
thì thực tập chánh niệm sẽ giúp đỡ chúng ta. Nếu chúng
ta buông thả được quá khứ và tương lai, thì chính là chúng ta đã bỏ được mọi
gánh nặng rồi đó.
Thầy đã sống từ 50 năm tại phương Tây.
Việc này có làm cho công việc của Thầy thay đổi không?
- Hồi tôi bị đi lưu vong sau cuộc chiến Việt Nam, tôi đã phải tìm hiểu cách suy
nghĩ và làm việc của người Tây phương. Việc này đã giúp tôi
trình bày được tư tưởng của chúng tôi làm sao mà một người phương Tây có thể
hiểu dễ dàng. Tôi tránh dùng những từ Phật giáo, chúng
tôi nói giản dị hơn. Một ví dụ: "Sám hối", đó là một ý niệm khó.
Cho nên chúng tôi nói là "tiếp xúc mặt đất". Bạn hãy
chạm vào mặt đất và làm mới đi, hãy để quá khứ lại sau lưng của bạn.
Có khi chúng tôi lại chuyển các cách nói như thế này trở về
lại tiếng Việt. Trong mọi ngôn ngữ, chúng ta đều cần một cách nói mới để truyền đạt
với giới trẻ. Người Tây phương thích pháp môn của chúng
tôi, vì pháp môn này không rườm rà về nghi lễ. Chúng ta
không nên làm pháp môn nặng nề quá vì tính lí thuyết và tính phức tạp.
Đây là chuyện đời sống thường nhật mà. À, mà đối với đạo Thiên Chúa thì cách làm cũng nên như vậy.
Chỉ có một đạo Thiên Chúa cải tiến mới phụng sự được con người của thời hiện đại.
Những người canh tân thường không được
những người chính thống ưa thích lắm.
- Đúng rồi.
Khi còn là một nhà sư trẻ, tôi cũng đã có khó khăn với những
Phật tử bảo thủ. Tôi đã phải rời bỏ tu viện của tôi.
Cùng với một số bạn
bè, tôi đã thành lập một tu viện mới nằm giữa rừng già.
Nhưng trong Phật giáo, chúng tôi tổ chức tương đối không chặt chẽ lắm, chúng tôi
không có một cái như Vatikan. Vì thế chúng tôi không có
nguy cơ bị tuyệt thông.
Thầy đã viết hơn 100 quyển sách. Thầy
làm thế nào được việc này?
- Chúng tôi làm chung với nhau. Như một dòng sông. Khẩu
hiệu của chúng tôi là: Bạn hãy là thành phần của một dòng sông, chứ không phải
là một giọt nước. Bạn hãy để cho dòng sông chuyên chở đi.
Chúng tôi không có những anh hùng cá nhân. Nhiều cuốn sách, tôi chẳng tự viết ra:
Một sư thầy hay một sư cô ghi chép lại một bài giảng nào đó của tôi, một người
khác trình bày và in ấn ra. Các quyết định đều được lấy ý kiến chung: Một vấn đề khi nào cũng được mọi người thảo luận, sau
đó có một người đưa ra một đề nghị giải quyết. Ai đồng ý thì
im lặng. Ai không đồng ý thì lên tiếng.
Chúng tôi hỏi 3 lần, mọi người có đồng ý không? Nếu cả 3 lần mà tất cả đều im lặng, thế là quyết định được chọn.
Đó là cách thức chúng tôi làm việc. Các hãng xưởng cũng có thể làm việc
theo cách thức như vậy.
Thầy có phải là một nhà kinh doanh giỏi
không?
- Vâng. Chúng tôi đã tìm được một nguyên tắc tốt cho đời sống kinh doanh: Hạnh
phúc và niềm vui phải là những điều quan trọng nhất. Không có
chúng thì tiền tài chẳng giúp ích gì. Những người làm việc với tâm trong
sáng và niềm vui, họ sẽ chắc chắn thành công. Việc kinh doanh
sẽ chạy. Nhưng mục đích của chúng tôi không phải là tiền bạc, mà là cuộc sống
cộng đồng.
Thầy nói như một người hoàn toàn an lạc.
Thầy không khi nào đau khổ hay sao?
- (Cười) Anh đã không chịu nghe rõ lời tôi nói rồi, anh bạn trẻ ơi! Không có
tang thương và đau khổ, thì sẽ không có hạnh phúc. Ngay cả tôi
cũng không thể nào trồng hoa sen trên cẩm thạch được đâu.
T.B. chuyển ngữ từ nguyên bản tiếng Đức.
Theo:
PSN