Đạo của người quân tử ví như đi xa thì bắt đầu từ chỗ gần; ví
như lên cao thì bắt đầu từ chỗ thấp.
Con người thường có khuynh hướng vươn đến nhữngđiều cao xa,
như một cách để khẳng định mình, hoặc để thực hiện những điều hoài bão. Nhưng
khi không có đủ một căn cơ trí tuệ để nhìn nhận vấn đề một cách thấu đáo thì
những lý tưởng cao xa dễ biến thành hoang tưởng. Đặc biệt là trong lĩnh vực tư
tưởng, con người hễ càng tầm thường thì khi có được một phát kiến mới đều luôn
cho rằng đó là những gì kinh thiên động địa, long trời lở đất, rung chuyển càn
khôn.Có những triết gia vạch ra những chương trình cải tạo cả nhân loại, tưởng
rằng sẽ dựng nên lịch sử, thay đổi cả thế giới, song cuối cùng những “tư tưởng
trác việt” đó cũng chỉ lặng lẽ nằm yên trên một kệ sách nào đó trong thư
viện.Một thanh niên ở lứa tuổi hai mươi, khi đang say sưa với bầu nhiệt huyết,
có thể vạch ra những chương trình hành động mà đến hai mươi thiên niên kỷ chưa
chắc con người đã thực hiện nỗi.Ấy vậy mà người đời lại chođó là những “công
trình hoành tráng” của những thiên tài vĩ đại!Lịch sử đâu thiếu những kẻ ôm hoài
bão vĩ đại “đội đá vá trời” muốn biến nhân loại thành anh hùng, thành vĩ nhân
trước khi tìm được những “phương tiện thiện xảo” để giúp họ sống như một con
người. Thực tiễn chứng minh những hoài bão đó đôi khi chỉ đem tang tóc đến cho
nhân loại, hơn là ơn ích, và hậu quả là cảnh đổ vỡ tan hoang của cuộc sống
thiêng liêng trước tiếng cười nhạo đầy mỉa mai của một Thực tại lạnh lùng. Đó là
điều rất bình thường, do không hiểu được những cái tưởng là rất nhỏ.
Nhà sử họcDurantcó những nhận xét rất hóm hỉnh mà thâm trầm
về những con ếch mà cứ muốn làm con bò, trong lịch sử. Chẳng hạn ông vua
Vikramaditya cai trị Chalyukan trong nửa thế kỷ (1076-1126) quá thành công trên
chiến trường, đến mức đề nghị (như triết giaNietzche) tạo một kỷ nguyên mới, phân chia toàn bộ lịch sử thành hai
giai đoạn: giai đoạn trước Vikramaditya và giai đoạn sau Vikramaditya. Ông tưởng
rằng mình sẽ thành một vĩ nhân của thế giới, thế nhưng lịch sử -vốn luôn công
bình và trung thực - đã trả ông về giá trịthực sự, nên ngày nay tên ông chỉ còn
nằm trong một cước chú ở cuối trang ở bộ sách sử.
Đời sốngvẫn trôi theo một dòng chảy lạ lùng bất khả tư nghì,
bên ngoài mọi dự liệu toan tính của con người, kể cả những vĩ nhân; chỉ những
bậc thiên tài vô thượng như Đức Phật hay Khổng Tử mới có thể nhìn thấu đáo hết
mọi ngọn ngành dâu bể, và thấy những khả năngcũng như những hạn chế tất yếu của
con người.Chỉ các vị đó mới thấy hết được những khả tính vô hạn tiềm ẩn trong
những điều tưởng chừng rất bình dị, rất nhỏ của đời thường. Câu nói “Tất
cả chúng sinh đều có Phật tánh” hẳn phải được thốt ra từ một cảnh giới thù
thắng bất khả tư nghì của một bậc Đại Giác khi quán tưởng thấu triệt căn cơ của
chúng sinh, chứ không phải là câu nói bình thường,màchúng ta thường lặp đi lặp
lại một cách dễ dãi. Nhữnglời dạy của Đức Phật trong các kinh
Nikayanghe ra rất bình dị, nhưng chỉ có những bậc Bồ-tát thượng thừa thù
thắng đời sau mới thấy được giáo nghĩahuyền mật trong những trang kinh đơn giản
đó, để rồi khoáng diễn thành kho tàngtư tưởngĐại thừa vĩ đại. Đó là cái Lớn ẩn
tàng trong cái Nhỏ.
Cùng đích củaĐức Khổng Tử là dạy con người về đức Nhân để hợp
nhất cùng thiên địa, nhưng ngài biết căn cơ con người vốn thô lậu nên trước hết
phải dạy con người chữ Hiếu để làm phương tiện đưa đến Nhân. Đó cũng là một loại
“phương tiện thiện xảo” của Khổng giáo.Phải thực sự yêu kính cha mẹ thì mới có
thể tôn trọng, thương yêu được người khác.Làm sao con người có thể sống cho nhân
quần xã hội, nếu họkhông thực sự yêu kínhcha mẹ? Người ta cứ tưởng rằng phải yêu
cả nhân loại thì mới vĩ đại hơn là yêu cha mẹ. Họ không hề hiểu rằng yêu con
người trừu tượng dễ bao nhiêu thì yêu con người cụ thể càng khó bấy nhiêu. Vì
con người trừu tượng đó chỉ là khái niệm. Yêu cả nhân loại ư? Quá dễ! Vì “nhân
loại” chẳng là ai cả. Cả trăm “nhân loại” như vậy, ta yêu cũng rất dễ dàng. Yêu
thương một con người cụ thể như quý ông hàng xóm, thương mến bạn bè, trọng bậc
tôn trưởng, kính yêu cha mẹv.v,..điều đó mới khó.Yêu thương cả nhân loại có
nghĩa là chẳng yêu thương một ai cả. Người phương Tây có câu ngạn ngữ “Everything means nothing” (Tất cả nghĩa là không có gì cả) là vậy.
Ấy thế mà con người vẫn cứ luôn ca ngợi những điều to tát hão huyền đó mà quên
đi những điều tưởng nhỏ.
Mấy ngàn năm qua, đạo Hiếu đã tạo nên nền tảng vững chắc và
ổn định cho cả thế giới Viễn Đông.Đến khi chữ Hiếu bị chà đạp bởi những cơn bão
táp củalịch sửthì toànbộ nền đạo lý cũng sụp đổ theo.Ở nước Nhật, Nữ hoàng
Koken, vào thế kỷ thứ VIII, hạ lệnh nhà nào cũng phải có một cuốn Hiếu kinh,
và yêu cầu mọi nho sinh đều phải thông thạo, lấy đó là nền tảng đạo lý để làm
người. Trước khi văn minh phương Tây đem tư tưởng tự do cá nhân truyền đến thì
đạo Hiếu hầu như là nền tảng tạo nên toàn bộ chuẩn mực đạo lý mọi tầng lớp dân
chúng miền Viễn Đông.
Nền tảng của một quốc gia là giáo dục.Đó là nền tảng của mọi
nền tảng.Người Trung Quốc quả là thâm thúy khitrong chữgiáo教 có chữ hiếu孝; muốn dạy được
người thì trước hết mìnhphải là người giữ được đạo Hiếu.Không có chữ Hiếu, và
không thực hiện được đạo Hiếu thì con người dễ mất phương hướng, hoặc sẽ đắm
chìm trong danh lợi, hoặc sẽ trôi lạc trong cái biển lý tưởng hão huyền. Những
ai ôm hoài bão muốn phục vụ cho xã hội loài người, muốn khẳng định mình bằng
những lý tưởng cao xa thì đó là điều đáng trân trọng; nhưng trước hết họ hãy tự
hỏi lại mình đã giữ được trọn đạo Hiếu chưa?Nếu có thì đó là thắng duyên tốt
đẹp; nếu chưa, mọi lý tưởng cao xa đề ra chỉ làtrò lừa gạt của khái niệm, và sự
rỗng tuếch của danh từ.Muốn vươntới cái cao xa mà bỏqua cái gần kề,muốn đi xa mà
không bắt đầu từ chỗ gần, muốn lên cao mà không bắt đầu từ chỗ thấp, điều đó chỉ
chứng tỏ sự nông cạn trong tư duy, và hời hợt về tâm lý. Như cậu học trò trường
làng học chưa thông Tam tự kinh mà đã lo ôm khăn gói lên tận kinh đô để dự cuộc thi
đình!
Mùa Vu Lan 2013