Chín tầng thiền định trong Phật giáo

Chín tầng thiền định trong Phật giáo gồm: Sơ thiền, Nhị thiền, Tam thiền, Tứ thiền, Không vô biên xứ, Thức vô biên xứ, Vô sở hữu xứ, Phi tưởng phi phi tưởng xứ và Diệt tận định.

1. Sơ thiền gồm có năm chi: tầm, tứ, hỷ, lạc và nhất tâm (định tâm).

Ví như, khi hành giả chọn hơi thở vào ra để thực tập định tâm, thì tâm suy tìm hơi thở vào ra là tầm, tâm theo dõi, bám sát hơi thở vào ra là tứ, tâm nhớ đến hơi thở vào ra là niệm, tâm an trú nhất như nơi hơi thở vào ra là định, tâm nhận biết được hơi thở vào ra cũng như thân tâm là tuệ hay chánh kiến, tâm vui thích là hỷ thọ, tâm an lạc là lạc thọ. Đây gọi là Sơ thiền.

2. Nhị thiền gồm có 3 chi: hỷ thọ, lạc thọ và nhất tâm.

Hành giả an trụ trong định tâm của Sơ thiền để tiếp tục tu tập nên định tâm được tăng tiến. Vì định tâm được tăng tiến nên định tâm này chỉ còn tương ưng hỷ thọ và lạc thọ. Đây gọi là Nhị thiền.

3. Tam thiền gồm có 2 chi: lạc thọ và nhất tâm.

Hành giả an trụ trong định tâm của Nhị thiền để tiếp tục tu tập nên định tâm được tăng tiến. Vì định tâm được tăng tiến nên định tâm này chỉ còn tương ưng với lạc thọ. Đây gọi là Tam thiền.

4. Tứ thiền gồm có 1 chi: nhất tâm và tương ưng với xả thọ.

Hành giả an trụ trong định tâm của Tam thiền để tiếp tục tu tập nên định tâm được tăng tiến. Vì định tâm được tăng tiến nên định tâm này chỉ còn tương ưng với xả thọ. Theo Kinh, khi hành giả đạt được Tứ thiền thì lúc đó thức thứ sáu sẽ không tập khởi.

Bốn tầng định tâm nói trên là y vào năm thiền chi để giải thích sự tăng tiến của các định tâm, chứ ở trong các định tâm đó vẫn có tuệ, niệm, tinh tấn…

5. Không vô biên xứ định là trạng thái định tâm rộng lớn đồng nhất với không gian vô biên.

Có nghĩa là, hành giả an trụ trong định tâm của Tứ thiền để tiếp tục tu tập nên định tâm được tăng tiến. Vì định tâm được tăng tiến nên định tâm này rộng lớn đồng nhất với không gian vô biên. Đây gọi là Không vô biên xứ định.

6. Thức vô biên xứ định là trạng thái định tâm rộng khắp cả toàn thể vũ trụ.

Nghĩa là, hành giả an trụ trong định tâm của Không vô biên xứ để tiếp tục tu tập nên định tâm được tăng tiến. Vì định tâm được tăng tiến nên định tâm này rộng khắp cả toàn thể vũ trụ. Đây gọi Thức vô biên xứ định.

7. Vô sở hữu xứ định là trạng thái định tâm rộng khắp cả toàn thể vũ trụ nên không còn một tướng trạng sở hữu.

Có nghĩa là, hành giả an trụ trong định tâm của Thức vô biên xứ để tiếp tục tu tập nên định tâm được tăng tiến. Vì định tâm được tăng tiến nên định tâm này rộng khắp cả toàn thể vũ trụ nên không còn một tướng trạng sở hữu. Đây gọi là Vô sở hữu xứ định.

8. Phi tưởng phi phi tưởng xứ định là trạng thái định tâm vượt qua Không vô biên xứ, Thức vô biên xứ, Vô sở hữu xứ.

Định tâm này vẫn chưa đoạn trừ được hoàn toàn tưởng uẩn (tập đế), mà chỉ còn lại một phần tập đế vi tế. Từ đây, hành giả an trụ trong định tâm này để tiếp tục tu tập cho đến khi đạt được Diệt tận định. Vì vậy, trong Trung A-hàm, kinh Thuyết Vô Thường, Đức Phật dạy: Phi tưởng phi phi tưởng xứ định chỉ còn lại các hành tàn dư (tập đế vi tế).

 9. Diệt tận định (hay Diệt thọ tưởng định) là loại định đoạn trừ hoàn toàn Tập đế.

Hành giả an trụ trong định Phi tưởng phi phi tưởng xứ để tiếp tục tu tập nhằm đoạn tận hoàn toàn tập đế tàn dư nên đạt được Diệt tận định và thành tựu quả vị A-la-hán. Vì thế, trong Tạp A-hàm, kinh Chỉ Tức, Đức Phật dạy: Diệt thọ tưởng định sẽ tĩnh chỉ thọ và tưởng. Trong Trung A-hàm, kinh Đại Câu Hy La, Tôn giả dạy: “Tỳ-kheo nhập diệt tận định trước hết diệt thân hành, kế đến khẩu hành và sau hết là ý hành.” Theo các Kinh nói: Đức Thế Tôn và bậc thánh A-la-hán thuộc về câu phần giải thoát mới đạt được Diệt tận định, còn bậc thánh A-la-hán thuộc về tuệ giải thoát vẫn chưa đạt được định này.

Chín tầng thiền định này là sự tu chứng, nên người viết chưa hiểu hết được mà chỉ hiểu được phần nào về mặt từ ngữ cũng như về ý nghĩa thật của chúng.

Thích Thắng Giải

Chia sẻ: