Minh Đức Triều T�m Ảnh

Như đ� đề cập ở một b�i viết trước, ch�ng sanh c� s�u t�nh l� t�nh tham, t�nh s�n, t�nh si, t�nh tầm, t�nh t�n v� t�nh tuệ; ch�ng đi suốt trong d�ng sống (bhavaṅga) của mỗi người. Tuy nhi�n, ch�ng ta xem t�nh n�o vượt trội th� tạm gọi l� t�nh ấy, chứ ch�ng thường trộn lẫn t�nh n�y v� t�nh kh�c kh� nh�n ra ch�n tướng.

Trong đời sống tu tập, t�i thường chi�m nghiệm m�nh v� người, nhất l� những t�i quen hoặc những người tu học xung quanh t�i. Suốt mấy mươi năm qua, b�y giờ t�i c� thể đưa ra một v�i t�m t�nh đặc biệt, v�i nh�n vật đặc biệt, muốn chia sẻ đến những người tu học, để ai cũng c� thể tự soi chiếu lại m�nh, �u cũng l� những b�i học gi�c ngộ cho tất cả ch�ng ta.

B�y giờ t�i xin kể về �h�nh trạng� của một người, m� theo t�i, đ�y l� trường hợp t�nh tầm (Vitakkacarita) cộng với t�nh tr� (�āṇacarita).

Anh ấy l� một nh� thơ kh� lớn, một thời l� bạn của cố thi sĩ B.G. Nh� thơ của ch�ng ta sống l�ng đ�ng phong trần, lang thang v� trụ xứ, ăn g� cũng được, ngủ đ�u cũng được. Tiếng đ�n ghi-ta của anh rất hay; v� giọng ng�m thơ th� lạ l�ng v� kể. Khi hứng l�n, giọng ng�m của anh l� th� buốt gi�, n� x�c động đến cả tầng s�u v� thức; n� mang nỗi buồn thi�n cổ, n� chuy�n chở cả hư v� v� cả mu�n t�nh cỏ c�y hoa l�, trăng sao v� cả cỏ r�c bụi bặm nh�n gian. Anh như một �h�i nhi t�c bạc� sống giữa cuộc đời, rong chơi l� ch�nh, kh�ng toan t�nh, mặc cả, kh�ng mưu đồ lợi danh! Quả thật l� tuyệt phải kh�ng?!

V�o khoảng năm 1879-1980, khi t�i đang ở ch�a Huyền Kh�ng, Nham Biều, b�n s�ng Bạch Yến, nh� thơ l�ng đ�ng gh� chơi. Vốn quen biết nhau đ� l�u n�n t�i mời anh ở lại, tạm g�c giang hồ, nghỉ ngơi tịnh dưỡng m�t thời gian. Thuở ấy, ch�ng t�i lao động tay ch�n nương vườn để c� c�i ăn, thấy việc g� l� anh cũng ra tay l�m gi�p. Chừng mươi h�m sau, anh xin t�i cho anh được cạo đầu xuất gia. T�i n�i:

- Anh tu th� tốt rồi, qu� ho� rồi. Nhưng anh tu ở đ�u th� được nhưng ở đ�y th� kh�ng được đ�u.

Anh cười:

- Tui tu được m�!

- T�i biết anh đọc rất nhiều kinh s�ch, sử truyện, nghi�n cứu thiền, cả tu thiền nữa; nhưng �c�i mệnh của anh l� mệnh đi�, c� ngồi y�n một chỗ được đ�u! Muốn tu th� phải l�m giới tử, l�m c�ng quả, suốt v�i ba năm kh�ng được đi đ�u. N� �b� ch�n� kh� lắm đ�!

Thấy anh cứ nằng nặc đ�i tu cho bằng được, t�i b�n đưa ra một �th�ch thức�:

- Ở kia c� c�i ph�ng. Anh chỉ cần ở đấy, đọc kinh, đọc s�ch, h�nh thiền, ngủ nghỉ g� tuỳ �. Cơm ăn hằng ng�y c� mấy ch� mang gi�p cho. Nếu anh ở y�n đấy được một tuần, t�i sẽ l�m lễ cho anh nhập ch�ng tu học ngay!

- Đồng �! Sư hứa đ� nh�!

- V�ng!

Thế rồi, nh� thơ của ch�ng ta thua cuộc. Mới ở được ba bốn h�m g� đ�, th� anh đ� h�nh l� tay nải bỏ đi l�c n�o kh�ng ai hay biết. T�i quen t�nh kh� của anh n�n biết anh đi đ�u. C� thể anh th�m một v�i hơi rượu cho kh� n� bốc l�n. C� thể anh th�m đ�m đ�ng, th�m ca h�t, th�m ng�m thơ trước một nh�m bạn n�o đ�, tăng hoặc tục, thi hữu hoặc văn hữu. Cũng c� thể anh đang lang thang từ ch�a n�y sang ch�a kh�c, luận b�n triết l�, tư tưởng Đ�ng T�y; hoặc n�i về thơ, yếu t�nh của thơ, sự bất lực v� tr� chơi của ng�n ngữ, t�nh mệnh của ng�n ngữ! Đ�i khi, anh kể về những th�ng ng�y ngủ đ�nh, ngủ miếu, ngủ chợ, ngủ ch�a, ngủ tại đại học Vạn Hạnh c�ng BG. M� ở đ�u, anh cũng được qu� thầy hay một số bạn b� nh� thơ y�u mến v� đ�n tiếp.

Bẵng đi một thời gian, t�i nghe tin anh đ� xuất gia với một ph�i thiền t�ng; v� t�i cũng nghe thầy tu h�nh rất �kịch liệt�. Sở dĩ t�i n�i vậy l� v�, c� v�i ba lần gặp thầy ở S�i G�n, v� Huế. Lần th� thầy say sưa n�i về ph�p m�n �biết vọng kh�ng theo�. Lần kh�c th� thầy n�i, �c�i biết� n� trật rồi! Tại sao vậy? �C�i biết!� L�c n�o c�i biết cũng xuất hiện, khi ăn, khi ngủ, khi đại ti�u tiện, khi cử động ch�n tay, khi đi lui, đi tới. Mệt qu�! N� � l� ở đ�, trong �c! Dường như c�i biết ấy n� l�m chủ m�nh, m�nh n� lệ bởi n�, tho�t ra kh�ng được! Thế rồi, lần kh�c nữa, thầy n�i, tui bỏ rồi, tui bỏ c�i biết ấy rồi, người tui giờ khoẻ re!

Tuy nhi�n, t�i biết, trước thầy cũng kẹt, m� sau, thầy cũng kẹt, kh� trở về �B�nh thường t�m thị đạo� của l�o sư Nam Truyền, kh� trở lại qu� nh� �Th�n, thọ, t�m ph�p� như thực được! Sư huynh của t�i, thiền sư VM - cố gỡ gi�p hai c�i kẹt ấy n�n c� l�m tặng thầy một b�i kệ:

- V� minh h� biệt minh,

Ly trần hựu đồng trần;

Bất tri v�n h� đạo,

Vi th�nh diệc vi nh�n.

Rồi đặt lu�n cho thầy một biệt danh, hy vọng l� đ�ng �ch�n dung� như người: Minh Trần Đạo Nh�n! Sau khi đọc lại b�i kệ thơ tr�n cho t�i nghe, thầy n�i: �Tui thấy rồi! Kh�ng đi đ�u nữa, m� cũng kh�ng đến đ�u nữa. Tất cả đều đại to�n ở đ�y v� b�y giờ!�

T�i mừng cho thầy nhưng tự trong th�m t�m, t�i vẫn �cố chấp�, vẫn nghĩ: �Chưa đ�u! thầy vẫn c�n đi đấy! Lang thang vẫn l� c�i mệnh của thầy m�!� Sau n�y, gặp thầy v�i ba lần nữa, m� c�i c�u của đức Phật, định n�i, m� t�i vẫn qu�n chưa n�i được với thầy: �Kh�ng bước tới, kh�ng dừng lại, Như Lai ra khỏi bộc lưu!�

T�nh, mệnh của thầy l� �d�ng s�ng�, c�n tr�i, c�n chảy; đ�ng như b�i thơ �Ch�n tr� nhớ những d�ng s�ng� của thầy. V� thuở đ�, t�i vẫn nhớ thầy, thương thầy n�n c� l�m một b�i thơ đ�p lễ, c� m�y c�u đầu:

- Thương anh đội mộng l�n đ�ng

Để ta lặng lẽ trăng v�ng non qu�

Mải đi, b�ng nhỏ kh�ng về

Kiếp như m�y bạc c�n m� dặm hồng

�Ch�n tr� nhớ những d�ng s�ng�

Ch�n cầu ở lại, thu phong lạnh l�ng

Dẫu sương kh�i vẫn v� c�ng

Dẫu quan c�ch vẫn t�nh chung một trời...

Đại kh�i l� vậy. Sau n�y nhiều lần gặp thầy trong h�nh tướng đầu tr�n, �o vu�ng. Thầy dịch kệ thiền của chư tổ thiền t�ng. Thầy viết những tập s�ch nhỏ. V� đi đ�u đ�, hội ch�ng n�o đ�, thầy dạy thiền cho người ta. Đệ tử của thầy nơi n�y v� nơi kh�c đủ sức gi�p thầy ăn cơm gạo lức muối m�. Nhưng lang thang vẫn l� c�i mệnh. Kh�ng ở đ�u l�u được. C� lần thầy n�i, sau n�y, sư cho tui một c�i cốc, chắc tui về đ�y ở th�i. �Đ�o đắc ho�n lai v� biệt sự m�!� Rồi thầy cười ha ha! Tuy nhi�n, t�i cũng biết, đ� chỉ l� �c�i hẹn của m�y gi� phi�u bồng� mải rong chơi thi�n nhai hải gi�c! Sau n�y thầy mất tại H� Nội - th� cũng đang tr�n đường!

Trở lại vấn đề t�m t�nh. Nếu thuần l� t�nh tầm th� xấu. T�nh tầm l� t�m lu�n lao xao ph�ng dật, lu�n t�m kiếm từ đối tượng n�y sang đối tượng kh�c kh�ng ngừng nghỉ. Đ�m nằm, t�m tr� cũng cứ chạy nhảy kh�ng y�n. T�m vi�n, � m� đ�ch thực l� c�i t�nh tầm n�y, đồng thời n� hay ức đo�n, ph� ph�n, đ�nh gi� nọ kia. Thường kh�ng nỗ lực một hướng đi trọn vẹn, một mục đ�ch trọn vẹn; kh�ng c� việc g� chu đ�o, trọn vẹn. Dễ ho� m�nh với đ�m đ�ng, th�n thiện với đ�m đ�ng, đ�i khi kh�ng c� đ�m đ�ng th� buồn, kh�ng chịu được.

Tuy nhi�n, �nh� thơ v� vị tỳ-kheo� của ch�ng ta, t�nh tầm n�y c� cộng với t�nh tr�  n�n d� lao xao, kh�ng ở y�n, lu�n t�m kiếm, lu�n ra đi nhưng vẫn nằm trong quỹ đạo hướng thiện, chơn ch�nh. V� giải tho�t của thầy l� kh�ng c� ch�n trời n�o cả, một c�i n�o cả; v� ngay ch�nh thế gian bụi bặm ngũ trược n�y n� vẫn l� �ly trần hựu đồng trần!� kia m�!

Đấy l� giải m� của t�i, c� lẽ l� kh�ng lệch lạc bao nhi�u về �ch�n dung� một người đ� ra đi, m� hồn sương, hồn kh�i, hồn thơ, hồn thiền c�n dập dờn, l�ng tử phi�u bồng ở đ�u đ� nơi những ch�n cầu, nơi những d�ng s�ng, nơi những qu�n trọ... c�ng tinh h� nhật nguyệt... M� vấn đề �Tử sinh đại sự� đ� giải quyết xong chưa th� t�i vẫn kh�ng d�m trả lời, sợ tụt lưỡi, v� người m� n�i gi�c th� c�i gi�c ấy cũng l� m� vậy!

(T�i sẽ c�n hầu chuyện với mọi người về nh�n vật kh�c, t�m t�nh kh�c)