Hằng Như
Tôi
muốn đề cập đến tình hình giáo dục
đạo đức cho trẻ em ở Ấn Độ.
Chương trình giáo dục phổ thông tôi không bàn đến,
vì mỗi nước có một nền giáo dục đặc
trưng riêng biệt, chỉ thích hợp với đất
nước đó mà thôi. Tôi chỉ muốn đề cập
đến giáo dục đạo đức ở các
trường tiểu học Ấn Độ lồng vào
trong chương trình dạy và học. Điều này, tôi
thiết nghĩ, nếu chưa hoặc không thực hiện
được ở các trường phổ thông, chúng ta vẫn
có thể học hỏi và áp dụng cho tập thể Phật tử của chúng ta tại
các chùa, tu viện để góp phần nâng cao giáo dục
đạo đức cùng xã hội.
a) Giờ
sinh hoạt chung (Asembly Morning) : Ở hầu hết các trường
tại Ấn Độ, trong chương trình học có ‘giờ
sinh hoạt chung’. Ở đây, tôi chỉ nói về ‘giờ
sinh hoạt chung’ ở trường tiểu học. Thời
gian cho giờ sinh hoạt này thường là nửa tiếng,
đầu mỗi buổi sáng trước khi vào lớp học.
Cả thầy cô và học sinh toàn trường đều
phải tham dự đông đủ tại hội trường
chính. Người dân Ấn Độ hầu hết đều
theo Ấn giáo giáo nên họ
có nghi lễ tôn giáo ngắn gọn trước khi vào sinh hoạt.
Tiếp theo là thời gian tĩnh tâm 5 phút, đứng yên lặng
hít thở đều trong chánh niệm. Tiếp theo đó là
mục đọc báo. Mỗi ngày một học sinh, luân
phiên nhau đọc một bài báo có nội dung về giáo dục
đạo đức, thường là những bài về
gương tốt của bạn bè cùng lứa tuổi (có
một thầy hoặc cô phụ trách việc chọn bài
để đọc). Sau đó, các em thảo luận về
nội dung bài báo ấy, có một thầy hoặc cô (luân
phiên nhau) điều khiển chương trình này. Các thầy
cô giáo chủ nhiệm các lớp có thể tham dự tự
nguyện, nhưng không bắt buộc. Sau khi kết thúc tiết
sinh hoạt, các em về lớp chuẩn bị cho tiết
học đầu tiên.
Các
em rất năng động và chủ động tham gia
chương trình này. Thầy cô hoàn toàn không làm thay, không
đạo diễn theo kiểu “thành tích” mà ta thường thấy ở các tiết dự giờ
ở trường học Việt Nam.
b) Truyện
tranh về “Kinh bổn sanh” (Jātaka), truyện về
chư Đại đệ tử Đức Phật và các
vua hộ trì Phật pháp : Một điều đáng ngạc nhiên là hầu
hết các thư viện trường tiểu học ở Ấn Độ có bộ sưu
tập các truyện tranh trích ra từ các câu chuyện trong kinh Bổn sanh, truyện kể về
chư Đại
đệ tử Đức Phật và truyện về các
triều đại vua, trong đó có các vua hộ trì Phật
pháp. Nhà xuất bản India Book House đã khéo chuyển hầu
hết các câu chuyện trong số 547 câu chuyện về tiền
thân Đức Phật (Jātaka) (tập thứ 10 của
kinh Tiểu bộ) thành thể truyện tranh với các hình
minh họa sinh động, vô cùng lôi cuốn tuổi trẻ.
Mỗi tập là một hoặc hai câu chuyện ngắn
trong đó các nhân vật là động vật (tiền thân
của Đức Phật), chứa đựng ý nghĩa
giáo dục nhân văn, xã hội rất cao. Mỗi câu chuyện
là một bài pháp sống động về nhân quả nghiệp
báo, về lòng từ, về công lý, trí tuệ thể hiện
trong cách giải quyết vấn đề hợp lý mà ở
lời nói đầu một số tập, người
biên tập dùng các thuật ngữ Phật giáo như chánh kiến,
chánh tư duy, chánh nghiệp… để giới thiệu
sơ lược nội dung tập sách. Ngoài các “câu chuyện
tiền thân”, một số vua hộ trì Phật pháp như
A Dục, Bình Sa Vương, vua A Xà Thế và các Đại đệ tử Đức Phật như Xá Lợi
Phất, Mục Kiền Liên, Vô Não… cũng được viết dưới dạng
truyện tranh. Như vậy, cùng với các loại truyện
tranh khác, “Jātaka Tales” được trẻ em Ấn
Độ ưa thích chẳng khác nào truyện “Cô tiên xanh”
hay “Nữ thần Ai Cập” ở Việt Nam, thậm chí
còn hơn thế nữa.
c) Các
khóa thiền minh sát Vipassana dành cho trẻ em: Ở
Ấn Độ, thiền quán niệm hơi thở và cảm
thọ theo truyền thống Vipassana do ngài
Goenka sáng lập và chủ trương được phổ
biến rộng rãi trong xã hội như nhà tù, trường
học, một số các cơ quan nhà nước bên cạnh
các trung tâm thiền cố định tổ chức liên tục
các khóa tu. Với trẻ em, các khóa thực hành thiền này
là quán sát, chú tâm và ý thức vào hơi thở. Có khi ban giám hiệu trường
đăng ký với trung tâm thiền gần trường
và bố trí để các em đến thực hành tại
trung tâm, cũng có trường chọn cách tổ chức
ngay tại trường học và mời các chuyên gia từ
trung tâm thiền về hướng dẫn. Với trẻ
em cấp 1, 2 thì mỗi khóa thực hành kéo dài 2 ngày là phổ
biến nhất. Cũng có những khóa thực hành thiền
dành cho trẻ em đường phố, trẻ em khuyết
tật nữa.
Một
số nghiên cứu tiến hành với trẻ em thực
hành thiền cho kết quả rằng, sau những khóa thực
hành thiền thế này, các em tiến bộ vượt bậc
các kỹ năng như chú ý tốt hơn, làm chủ cảm
xúc tốt hơn, cảm nhận bản thân và cuộc sống
nhanh nhạy và chính xác hơn và kết quả học tập
tốt hơn so với lúc em chưa tham gia khóa thực hành
thiền. Như vậy, thiền chú tâm hơi thở này hỗ
trợ tích cực cho quá trình giáo dục, trong đó có giáo dục
đạo đức.
Thay lời kết: vài điều trăn trở
Tôi
không có ý định “lấy râu ông nọ cắm cằm bà
kia”, không dám so sánh gì giữa giáo dục tiểu học Ấn
Độ với giáo dục ở Việt Nam khi đưa
ra một số hoạt động mang tính giáo dục
đạo đức ở các trường Tiểu học
Ấn Độ mà tôi có dịp tiếp xúc. Tất nhiên, mỗi
một địa phương có những điều kiện
nhất định và giáo dục cần phù hợp với
những điều kiện thực tế ấy. Tuy nhiên,
tôi không khỏi chạnh lòng, nghĩ tại sao Ấn Độ
không có chủ trương truyền bá Phật giáo vẫn
biết sử dụng nguồn tư liệu Phật giáo
để giáo dục đạo đức cho trẻ em,
còn mình có ngọc chỉ để buộc chéo áo rồi chịu
nghèo hèn của một cùng tử? Điều trăn trở
tôi muốn gởi gắm vào đây là từ những gì tôi
vừa trình bày. Chúng ta, những người cùng
chia sẻ trách nhiệm giáo dục đạo đức
cho xã hội, có một định hướng gì đó
để đạo
Phật đi vào cuộc đời một cách thiết thực
hơn bên cạnh những điều chúng ta đã và
đang phát huy.
Ngoài
các pháp hội Phật tử trực tiếp nghe pháp, còn có
kinh, sách, băng casette, CD, video… thế là chúng ta có khá nhiều
món ăn tinh thần cho người trưởng thành, dù rằng
người lớn tự biết tìm cho mình những món
ăn ấy tùy vào điều kiện thực tế của
mỗi người. Nhìn lại, chúng ta chưa cung cấp
nhiều món ăn như thế cho trẻ em. Thiết
nghĩ rằng giáo dục đạo đức cho trẻ
là nhiệm vụ vô cùng quan trọng của chúng ta, những
người trên địa hạt tôn giáo. Chúng ta chưa
đặt trọng tâm đúng mức vào vấn đề
này hay có những khó khăn khách quan nào đó, vẫn còn là vấn
đề trăn trở của nhiều người.