Ellora là một trong số đó, và được xem là một trong những quần thể chùa động Phật giáo nổi tiếng nhất ở Maharashtra nói riêng và Ấn Độ nói chung. Quần thể này cách Aurangabad (một thành phố lớn của bang Maharshtra) khoảng 30km về hướng Tây bắc, và nằm trên tuyến đường mà trong quá khứ được xem là con đường thương mại sầm uất. Và cũng do nằm trên trục đường thương mại này, Ellora đã không bị quên lãng, cho dù có tu sĩ cư trú ở đây hay không. Có nhiều chữ viết lưu lại cho thấy rằng những người du hành, vua chúa đã thường viếng thăm địa danh này.

Khác với Ajanta, Ellora không chỉ là một quần thể của riêng Phật giáo, mà cũng còn là một địa danh nổi tiếng đối với cả Ấn Độ giáo và Kỳ-na giáo, bởi cũng có nhiều đền thờ của hai tôn giáo này ở đây. Và sự có mặt chùa chiền, đền thờ của cả ba tôn giáo ở trong cùng một quần thế, phần nào cho thấy có một thời điểm trong quá khứ, cả ba tôn giáo này đã từng chung sống hòa bình với nhau. Và với một số người Ấn, họ tự hào cho rằng đây là một chứng cứ về lòng bao dung tôn giáo của người Ấn.

Quần thể này có đến gần 100 chùa, đền động, nhưng trong số này có 34 ngôi chùa và đền được nhiều người biết đến và thăm viếng, được khắc đục vào vách núi và có niên đại từ thế kỷ thứ V đến X Tây lịch. Ở đây Phật giáo có 12 ngôi chùa, và được xác định là nhóm chùa động có niên đại sớm nhất, được đục tạc từ thế kỷ V đến thế kỷ VII Tây lịch, thời kỳ Phật giáo Đại thừa hưng thịnh ở vùng đất này. Ấn Độ giáo có 17 ngôi đền (từ động số 13 đến 29), có niên đại từ giữa thế kỷ VI đến cuối thế kỷ VII. Kỳ-na giáo có 5 (từ động 30 đến động 34), có niên đại từ thế kỷ IX đến thế kỷ X. Những ngôi đền của Kỳ-na đều thuộc về phái Digambara, là phái chủ trương lõa thể tuyệt đối (trong khi phái khác là Śvētāmbara cho phép tu sĩ sử dụng y phục màu trắng). Như vậy những đền thờ của Kỳ-na giáo được khắc đục muộn nhất, vào thời điểm mà Phật giáo ở xứ sở này đã suy yếu.

Những động thuộc Phật giáo hầu hết là các tịnh xá (vihara), mà trong đó có ngôi được làm thành hai, ba tầng, bao gồm trai đường, khách đường, nhà bếp và phòng ngủ. Như vậy nó được xem là một tịnh xá hoàn chỉnh với đầy đủ những khu vực sinh hoạt. Chỉ có riêng động số 10 là một điện thờ (chaityagriha), gọi theo cách Việt Nam là một chánh điện.

Cũng như tình trạng ở Ajanta, những chùa động của Phật giáo ở Ellora đã không có Tăng nhân cư trú trong nhiều thế kỷ, khi Phật giáo bị suy tàn ở vùng đất này cũng như trên toàn cõi lục địa Ấn. Tuy nhiên, dù không có Tăng nhân cư trú và cũng không còn giới cư sĩ tại gia ở vùng đất này sau thời kỳ Phật giáo suy tàn, nhưng Ellora vẫn không bị phá hoại.

Về sau, suốt thế kỷ thứ XIX, địa danh này nằm dưới sự kiểm soát của những người Holkar của Indore khi họ thắng trong cuộc đấu giá dành quyền thờ phụng và cũng để thu phí vào cổng. Sau những người Holkar, địa danh này thuộc về quyền kiểm soát của những người Nizam của Hyderabad, và những người Nizam đã thực hiện sự tu sửa lại di tích này với sự hướng dẫn của Hội Khảo cổ học Ấn Độ. Quần thế này sau đó thuộc về quyền kiểm soát của Hội Khảo cổ học Ấn Độ khi Ấn Độ cơ cấu lại các tiểu bang và những người Nizam được sáp nhập vào bang Maharashtra. Quần thể Ellora được UNESCO công nhận là di sản thế giới vào năm 1983.

Cách đến Ellora

Viếng thăm Ellora cũng như Ajanta là để xem những công trình kiến trúc và điêu khắc vĩ đại mà người xưa đã để lại, và với những người yêu thích kiến trúc và mỹ thuật, thì những địa điểm như thế này thật sự lý tưởng. Ellora không chỉ thể hiện mỹ thuật và kiến trúc Phật giáo, mà cũng bao gồm kiến trúc và mỹ thuật Ấn giáo và Kỳ-na giáo.

Để đến Ellora, đối với những du khách đến từ những nước khác, thông thường sẽ đi bằng tàu lửa hoặc máy bay đến Aurangabad và sau đó thuê xe đến địa danh này. Ga tàu (Aurangabad Railway Station) và sân bay (Chikkalthana Airport) ở Aurangabad đều nối tuyến đường với những thành phố lớn của Ấn Độ như Delhi, Mumbai, Hyderabad… Như vậy ta có thể đi tàu hay máy bay từ Delhi hay Mumbai đến Aurangabad và sau đó thuê xe đến Ellora.

Về thời điểm chiêm bái, thích hợp nhất là từ tháng 10 đến tháng 3, là những tháng khí trời khô ráo và mát mẻ. Tuy nhiên, vào mùa mưa, từ tháng 6 đến tháng 10, Ellora lúc đó sẽ đẹp hơn những mùa khác trong năm vì có sự tô điểm của những thác nước đổ xuống từ những triền núi đá chảy ngang qua những “mái” chùa, đền. Thời gian mở cổng trong ngày là từ 9g30 sáng đến 5g30 chiều. Ellora đóng cửa vào ngày thứ 3. 

Nguyễn Đăng