Có lần bà Sylvia Boorstein, tác giả của quyển “Thiền Quán Thực Hành” được mời vào lớp sáu của đứa cháu ngoại để nói về đạo Phật, lớp của các em cũng mới vừa được học xong về xứ Ấn độ.  Sau khi bà Sylvia trình bày, có một em trai đưa tay lên hỏi,

    "Cháu có nghe nói là những người tập thiền giỏi, họ có thể biết trước được tương lai của mình, có phải vậy không?"

    Bà đáp, "Có thể, nhưng đó không phải là mục đích của thiền!"

    Nó hỏi tiếp, "Thế thì bà có biết ai tập thiền và có được thần thông không?"

    "Bà có nghe nói về một thiền sư ở Ấn độ có khả năng đi xuyên được qua tường!"

    Em có vẻ không tin lắm, "Nhưng bà có chính mình thấy được việc ấy không?"

    "Bà cũng chưa chứng kiến điều ấy, nhưng mà vị thầy của bà kể lại là ông đã nhìn thấy, và bà chỉ dựa vào lời của ông mà thôi."

    "Nhưng mà làm sao người ta có thể đi xuyên qua tường được?"

    Bà Sylvia cố gắng giải thích thêm, "Bà nghĩ có lẽ cũng giống như là cơ thể chúng ta được cấu tạo bởi những phân tử rất nhỏ hợp lại, và những người có năng lực thiền định giỏi họ có thể tự làm tách rời những phân tử ấy ra, đi xuyên qua tường, và rồi họ gom hợp chúng lại với nhau như cũ!"

    Bé trai im lặng, suy nghĩ một hồi, rồi nói "Cháu thấy là nếu họ làm như vậy, mà rủi như họ đang đi xuyên qua bức tường, và quên thiền tập, họ có bị kẹt cứng trong bức tường ấy luôn không?"

Những bức tường trong cuộc đời

Các em nhỏ lúc nào cũng có những suy nghĩ và thắc mắc mới lạ bạn hả!  Câu truyện ấy cũng khiến tôi liên tưởng đến những "bức tường" vô hình trong cuộc sống chúng ta.  Có biết bao lần, chúng ta đã bị kẹt cứng trong những "bức tường" của hờn giận, lo âu, của thất vọng, sợ hãi… không thể thoát ra được.

    Trong thiền quán thì phép lạ không phải là đi xuyên qua tường hay đi trên mây, mà phép lạ là đi trên mặt đất.  Địa hành thần thông.  Tổ Lâm Tế nói, phép lạ là ta có thể đi như một người có tự do, thong dong giữa những bận rộn và lo toan của cuộc đời, không bị vướng mắc hay kẹt vào nơi đâu cả.  Nhưng thật ra, không phải chỉ có muộn phiền mới là những “bức tường”, mà đôi khi ta cũng có thể bị kẹt trong những bức tường của “hạnh phúc” nữa.

    Trong quyển Hồ Walden, ông Henry David Thoreau viết, "Tôi thấy những người trẻ thật là bất hạnh khi họ được thừa kế những tài sản lớn lao của cha ông mình... vì chúng là những gì mà mình thu nhận vào thì dễ mà buông bỏ ra thì rất khó."  Đâu phải chỉ có khổ đau, mà những may mắn trong cuộc đời, những thành đạt và ý niệm về hạnh phúc, cũng có thể là những bức tường đóng kín nhốt ta lại, phải không bạn?

    Tôi có những người bạn, đời và đạo, chúng tôi thân mật với nhau cho đến khi mình khoác lên một chiếc áo nào đó.  Bạn biết không, những địa vị tuy cần thiết cho cuộc sống, nhưng chúng cũng dễ khiến làm chúng ta trở nên nhỏ hẹp đi, mà cũng đôi khi dễ vô tình che khuất đi chút tình người…

Con ngỗng trong bình

Bức tường giam giữ ta thường được tạo tác lên từ những gạch đá muộn phiền của quá khứ, hoặc những lo sợ hay mong cầu ở tương lai.  Nhưng bạn nghĩ chúng ta có thể thoát ra được bằng cách nào đây?

    Trong nhà thiền có một câu đố như vầy, hãy tưởng tượng là có một con ngỗng con còn nhỏ người ta bỏ vào trong một cái bình và nuôi trong một thời gian, con ngỗng ấy lớn lên vừa khít với cái bình.  Bây giờ vấn đề là làm sao ta có thể đem con ngỗng ấy thoát ra ngoài, mà không đập vỡ cái bình, và cũng không làm gì tổn thương đến con ngỗng?

    Và, một giải pháp đơn giản là “Con ngỗng ấy ra rồi!”  Đó là câu trả lời của thiền sư Nam Tuyền đáp cho cư sĩ Hoàn Công.  Tôi hiểu rằng, vì chúng ta tự tưởng tượng ra vấn đề con ngỗng ở trong bình, thì bây giờ mình chỉ cần cho nó được thoát ra ngoài thôi.  Chứ con ngỗng đâu có thật, mà cái bình giam giữ nó cũng đâu thật có.  Tất cả đều do tự mình đặt ra thôi.

    Có những khổ đau trong cuộc sống cũng tương tự như vậy, ta tự đặt ra những khuôn mẫu cứng nhắc, rồi đóng khung và nhốt kín lại hạnh phúc của mình.  Và ta loay hoay trong khổ đau để mong tìm một giải pháp.  Mà nếu như tự mình nhốt mình lại, thì cũng chỉ tự mình mới có thể cho phép mình thoát ra được thôi, phải không bạn?

Tháo gở bằng cái thấy trong sáng

Muốn thoát ra sự giam cầm ấy, ta phải biết nhận diện và thấy ra được những gì đang trói buộc mình.  Nhiều khi chúng không phải do hoàn cảnh bên ngoài, mà do phản ứng và sự dính mắc của ta với những gì xảy ra.  Nhưng cũng nhờ có những sự va chạm ấy, mà ta có thể thấy ra được khổ đau ngay nơi gốc rễ của nó.

    Thiền sư Lâm Tế viết, "Chúng ta không thể nào giải quyết được những vấn đề của quá khứ, trừ khi qua sự liên hệ với hoàn cảnh hiện tại.  Lúc cần thay đồ thì ta mặc áo vào, đến khi cần lên đường thì ta bước ra đi.  Có vậy thôi!"  Ta chỉ có thể giải quyết được những vấn đề của quá khứ, hoặc chăm sóc cho các dự án ở tương lai, qua sự ứng xử của mình ngay trong giờ phút này.  Và theo như ngài Lâm Tế, thật ra ta cũng không cần làm một việc gì phi thường, chỉ cần chú tâm và quan sát những gì đang có mặt trong thân tâm ta khi tiếp xúc với chung quanh.

    Chú tâm, quan sát không phải để ta tìm kiếm một tuệ giác hay một giải pháp nào đó, mà là biết nhận diện để tự khám phá ra những gì đang có mặt ngay ở nơi mình.

    Những khi ta có vấn đề với người thân, khi cảm thấy bất an, đối diện với một khó khăn, hay trong lúc lo sợ và bối rối… ta hãy quay nhìn lại những gì đang xảy ra một cách trung thực, với một tâm không mong cầu.  Được bấy nhiêu thôi vấn đề cũng sẽ tự nó được chuyển hóa nhiều rồi, nhờ ta biết thôi không còn dựng lên và tự nhốt mình vào những bức tường nữa.

    Thật ra vấn đề không phải là ta nên giải quyết như thế nào, mà quan trọng là ta có thấy rõ lại chính mình trong thực tại này không.  Thấy đúng rồi thì mình mới có thể làm đúng được.  Đôi khi chúng chỉ đơn giản như là mặc một chiếc áo, uống một tách cà phê, ngồi chờ một chuyến xe, bước đi trên con đường nhỏ… nhưng ta làm với một thái độ thật trọn vẹn.

Đâu phải của mình trăng thôi

Khi muốn đến một đỉnh núi xa, chúng ta không thể nào đi đến nơi ấy bằng một con đường thẳng cố định, hay bước theo một khuôn mẫu duy nhất nào được.  Sẽ có những lúc mình đi trệch sang trái hoặc bước lạc sang phải.  Nhưng nếu như ta cứ tiếp tục biết nhìn lại và có mặt trong giờ phút hiện tại, giữ cho được trong sáng và tự nhiên, thì nó sẽ tự biết sửa chửa và điều chỉnh lại, mà không cần đến sự can dự của ta.  Nếu như ta biết cẩn trọng, mỗi bước chân sẽ làm mới lại con đường mình đi.

    Có lẽ vì chưa thấy được sự trong sáng tự nhiên ấy, nên ta thường tìm kiếm hạnh phúc nơi một khuôn mẫu nào đó bên ngoài.  Biết rằng những khuôn mẫu đôi khi cũng cần thiết, nhưng ta cũng nhớ quay trở về lại với chính mình bạn nhé.  Tôi nhớ bài thơ của thiền sư Myoe, thế kỷ 13,

Tâm tôi rạng ngời

Ánh sáng tinh khôi

Mà trăng cứ ngỡ

Đấy là ánh sáng

Của mình trăng thôi

 Thiền sư Myoe (Nhật Chiêu dịch)

nguyễn duy nhiên