Trong một bài kinh giảng về vô ngã, đức Phật có cho một tỷ dụ như sau: "Chư Tỷ-kheo, các Thầy nghĩ thế nào? Trong rừng Jetavana này, nếu có người đi lượm cỏ, cây, nhành, lá rồi đốt hay làm gì với chúng tùy theo ý họ muốn, các Thầy có nghĩ rằng 'Người ấy đi thâu lượm chúng ta, đốt chúng ta hay làm gì với chúng ta tùy theo ý họ muốn chăng'? "  "Bạch Thế Tôn, không! Vì sao vậy? Vì những vật ấy không phải là tự ngã chúng con cũng không phải thuộc về ngã của chúng con". (Trung Bộ Kinh, 22)

Các bạn trẻ hưởng ứng giờ trái đất

Nếu như ngày nay chúng ta nghe tỷ dụ với hình ảnh ấy, thì có lẽ câu trả lời của chúng ta sẽ không hoàn toàn giống y như vậy.  Nếu như những nhóm cỏ đó bị thiêu đốt ở khu rừng nhiệt đới Amazon, hoặc những nhành cây ấy được thu nhặt và mang đi từ chân núi Hy mã lạp sơn, thì tôi tin chắc sẽ có nhiều người rất là bất mãn.  Tại sao thế?  Vì một châm ngôn của giới bảo vệ môi sinh ngày nay là trái đất này là một báu vật chung của tất cả chúng ta.  Chúng ta phải biết trân quý từng cọng cỏ, săn sóc từng nhành cây, như chúng là những sở hữu thân thiết và quý giá nhất của mình.  Nói một cách khác, chúng ta cần mở rộng và làm lớn cái tôi của mình ra để bao trùm hết trái đất này, từ đó ta mới có thể bảo vệ và nuôi dưỡng nó được.  Trái đất này là của tôi, và nếu như có ai đổ xuống những chất thải nguy hại, tôi sẽ vô cùng bất mãn và sẽ phản đối như chính mình bị thương tổn vậy.

Nhưng trong giáo pháp, chúng ta nhận thấy nhiều lần đức Phật đã nhắc nhở cho ta thấy sự nguy hại của khuynh hướng đi nhận những gì làm ta và của ta, rồi bảo vệ chúng.  Nó sẽ mang lại cho ta thêm khổ đau.  Tôi nghĩ, cái ngã là một chiến thuật sai lầm, nó được sanh ra từ vô minh, nuôi dưỡng bởi tham ái, và được tồn tại nhờ vào sự nắm bắt những gì nó ưa thích và cho là "của mình", và xua đuổi những gì nó ghét bỏ hoặc cho là "kẻ khác".  Thấy được điều ấy, thì khi ta nới rộng cái tôi của mình ra, có thể ta vô tình tạo nên điều kiện và nhân duyên cho những sự dính mắc và khổ đau to tát hơn chăng?

Không phải tôi nói chúng ta không nên bảo vệ môi sinh, giữ gìn cho những khu rừng già xanh mát khỏi bị tàn phá, nhưng tôi muốn nói ta nên làm với một thái độ nào, điều đó có một ảnh hưởng rất quan trọng.  Trong nỗ lực bảo vệ trái đất trước những tàn phá của chính chúng ta, có biết bao nhiêu việc trước mắt cần phải làm và có lẽ sẽ rất là dài lâu.  Vì vậy, tốt hơn hết chúng ta nên thực hành với một tuệ giác về vô ngã, hơn là bằng một thái độ "thế giới này là của tôi".  Cũng trong cùng một bản kinh ấy, đức Phật nói, "Vì vậy, này các Tỷ-kheo, cái gì không phải của các Thầy, các Thầy hãy từ bỏ. Từ bỏ chúng, sẽ đưa lại hạnh phúc, an lạc lâu dài cho các Thầy".

Đức Phật có một cái nhìn và một tuệ giác rất sâu sắc về bản tánh của con người.  Ngài biết rằng, những đức tính thiện lành như là săn sóc, nuôi dưỡng và bảo vệ, sẽ biểu hiện ra đối với những gì mình ưa thích, những gì là của mình hoặc thuộc về mình.  Nhưng chính trong ta cũng biểu lộ ra những tánh tham, sân, si khi tiếp xúc với những gì ta cho là ta hoặc sở hữu của ta.  Cái ngã ấy có thể hữu dụng trong một thời gian ngắn, hoặc với một cái nhìn nhỏ bé.  Nhưng cuối cùng thì cái ngã ấy sẽ là nguyên nhân mang lại cho ta khổ đau hơn là những điều tốt lành.  Ta hãy xem lại lịch sử của loài người, có biết bao nhiêu ví dụ về những sự việc đã bị tàn phá cũng bỡi vì chúng quá được yêu quý!

Nhưng nếu thế giới này không phải là của ta thì nó là của ai?  Đức Phật đáp,

thử hữu cố bỉ hữu,

thử sanh cố bỉ sanh

thử vô cố bỉ vô

thử diệt cố bỉ diệt

vì cái này có mà cái kia có

vì cái này sanh mà cái kia sanh

nếu cái này không thì cái kia cũng không

do cái này diệt mà cái kia cũng diệt.

(Kinh Trung Bộ, 115)

Đó là một công thức chung cho luật duyên khởi.  Nó giúp ta thấy rõ được mối tương quan, nối liền của mọi hiện tượng, và đó cũng là một khuôn mẫu của vô ngã.  Không có cái gì là thuộc về của ai hết.  Không có một cái ngã nào để ai bảo vệ.  Vì cái này khởi sinh cho nên cái kia khởi sinh lên.

Nếu như thế giới này là tôi hay của tôi, và có ai đó đến thiêu đốt một khu rừng, chắc chắn tôi sẽ phản ứng bằng sự tức giận, căm hờn và sẽ tìm cách trả thù.  Mặt khác, nếu như tôi có một thái độ vô ngã, tôi vẫn nhận thức được sự bất thiện và hậu quả khổ đau của việc làm ấy.  Tôi vẫn có thể làm hết những gì mình có thể làm để thay đổi, ngăn chặn, hoặc trừng phạt người đã gây ra việc làm ấy.  Nhưng sự khác biệt là hành động của tôi được hướng dẫn bỡi tình thương và tuệ giác, đặt trên nền tảng của một cái nhìn rộng lớn.

Tôi nghĩ đức Phật sẽ đồng ý rằng, một thái độ này là phản ứng khôn khéo hơn thái độ kia.  Và nếu ta thấy được tầm quan trọng của vấn đề trước mắt, ta sẽ biết mình đang cần hết tất cả mọi khôn khéo nào mà ta có.

This World is Not Yours

Andrew Olendzki

Nguyễn Duy Nhiên phỏng dịc