ý niệm và thực tại
y niem va thuc tai
ý
niệm và thực tại
Trong quyển Republic của Plato có một chuyện ngụ ngôn nổi tiếng về một hang
động. Trong hang động có một hàng tù nhân, họ bị xiềng lại với nhau bằng một
cách mà họ chỉ có thể nhìn vào vách hang bên trong. Họ không thể nào quay lưng
lại. Phía sau lưng những người bị xiềng là một ngọn lửa, và có những hình người
nhỏ xếp chung quanh như là đang sinh hoạt với nhau. Bóng dáng của những hình
người giả này chiếu lên trên vách tường, phía bên trong hang. Những tù nhân ấy
chỉ có thể thấy bóng dáng thay đổi của những hình người giả trên vách hang, nên
họ nhận những bóng hình đó làm một sự thật tuyệt đối.
Plato nói rằng các tù nhân sẽ chơi một trò chơi là đoán xem cái bóng nào sẽ
xuất hiện kế tiếp. Khi một tù nhân đoán đúng, anh ta nhận được lời khen ngợi và
thán phục từ những người khác. Plato muốn nói rằng, các bậc thầy có thể được
khen ngợi bởi những người chung quanh có cùng giới hạn hiểu biết với mình, nhưng
vị thầy ấy cũng chưa chắc gì biết sự thật.
Cho đến một ngày, có một người trong bọn họ cắt được sợi dây xích và có thể
quay lại được. Anh ta thấy được đống lửa và những hình người giả, và hiểu rằng
những điều anh tin xưa nay đều là giả tưởng. Bóng hình không phải là sự thật mà
chỉ là những phản ảnh trên vách. Và sau khi thoát ra được khỏi sự xiềng xích,
anh đi ra khỏi hang và bước đi trong tự do dưới ánh sáng mặt trời.
Tình trạng của chúng ta cũng giống như những người bị xiềng trong hang. Bóng
người trên vách tượng trưng cho những khái niệm trong cuộc đời mà ta đang sống.
Chúng ta bị xiềng xích bằng những đam mê, nhìn cuộc đời qua ý niệm, thành kiến
có sẵn trong ta, và nhận những khái niệm này làm thực tại.
Có nhiều khái niệm mà chúng đã được khắc sâu trong thâm tâm ta, sâu đến nỗi
ta không còn nghi ngờ gì nữa, và tin chắc chắn đó phải là sự thật.
Minh Tánh Nguyễn Duy
Nhiên