Đức Phật Dạy Cách Lang Thang Chơn Chánh | Nguyên Giác
lang thang
Nguyên Giác
Lang thang, nơi đây có nghĩa là đi lang thang. Đức
Phật đã dạy các nhà
sư nên đi lang thang thế nào? Các bản tiếng Anh thường
dùng chữ “wander” để nói về hành
vi lang thang. Có phải đây chỉ là một ẩn
dụ, không hoàn
toàn có nghĩa là rời chùa để bước
xuống phố, rồi đi từ làng này tới xóm nọ, từ tỉnh này tới tỉnh kia? Bất
chợt, có một vài Phật
tử ngộ
nhận rằng phải đi lang thang mới là nhà
sư chơn chánh. Bài viết này sẽ ghi lời Đức
Phật dạy về cách lang thang chơn chánh của các nhà
sư, không phải là một hành
trình “đường bộ” mà phải là một hành
trình về tâm.
Có thể thấy, khi chúng
ta mở kinh ra đọc, đa
số lời dạy chỉ thấy Đức
Phật nói rằng, “này các
Tỷ-kheo, Tỷ-kheo đi đến khu rừng, hay đi đến gốc cây, hay đi đến căn nhà trống,
ngồi kiết-già, lưng thẳng, đặt niệm
trước mặt; vị ấy chánh
niệm hơi
thở vô, chánh
niệm hơi
thở ra...” Nghĩa là, chủ yếu là dạy ngồi, không khuyến tấn đi lang
thang. Giữa hành
vi đi bộ từ ngày này tới ngày nọ, với hành
vi tìm tới gốc cây hay căn nhà trống, ngồi xuống, lưng thẳng, đặt niệm
trước mặt… là cả một trời mênh
mông cách
biệt.
Hành động bước đi trong Kinh Phật cũng có một ý
nghĩa khác với chuyện bước đi ngoài đường lộ. Kinh SN 47.6 ghi rằng “hành
xứ” -- tức là “cõi bước đi” – của người tu không có nghĩa là đưa chân bước
tới, mà chỉ có nghĩa là cõi của mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý… Đức
Phật cảnh
giác rằng chớ có đi tới chỗ ngoài hành
xứ của mình, vì đi chệch ra là Ác
ma sẽ chộp lấy cơ hội quậy phá. Như thế, đi lang thang nơi Kinh này chỉ
có nghĩa là chuyện của “tâm hành” chứ không có nghĩa bộ hành. Cho nên, nói “đi”
thực sự không có nghĩa là “đi” theo nghĩa đời thường. Ngộ
nhận một chút, là sẽ hỏng.
Kinh SN 47.6, bản dịch của Thầy Minh
Châu trích như sau: “Do vậy,
này các Tỷ-kheo, chớ có đi đến chỗ không phải hành
xứ của mình, chỗ cảnh
giới của người khác. Này các Tỷ-kheo, đi đến chỗ không phải hành
xứ của mình, đi đến cảnh
giới của người khác, thời Ác
ma nắm được cơ hội, Ác
ma nắm được đối tượng. Này các Tỷ-kheo, chỗ nào không phải hành
xứ của Tỷ-kheo? Chỗ nào là cảnh
giới của người khác? Chính là năm
dục công
đức. Thế nào là năm? Có các sắc do mắt nhận
thức khả lạc, khả hỷ, khả
ý, khả ái, liên
hệ đến dục, hấp
dẫn. Có các tiếng do tai nhận
thức … Có các hương do mũi nhận
thức … Có các vị do lưỡi nhận
thức … Có các xúc do thân nhận
thức khả lạc, khả hỷ, khả
ý, khả ái, liên
hệ đến dục, hấp
dẫn. Này các Tỷ-kheo, đây là chỗ không phải hành
xứ của Tỷ-kheo, chỗ cảnh
giới của người khác.” (1)
Trong truyền
thống Theravada Thái Lan, ý
nghĩa của đời
sống lang thang được hiểu theo một nghĩa nhất
định. Trong bài viết nhan đề “Mange in the Mind” nhà
sư Thanissaro, một vị sư gốc Hoa Kỳ tu
học ở Thái Lan và là người đã dịch Tam
Tạng Pali ra tiếng Anh, viết, trích
dịch như sau:
“Cuộc sống của một nhà
sư thiền
định là một cuộc sống lang thang. Nhưng nếu bạn nhìn chúng
tôi từ bên ngoài, có vẻ như chúng
tôi không lang thang nhiều như vậy. Tuy
nhiên, nhà
sư Ajaan Maha Boowa nhận
định rằng nơi thực sự để lang thang, nơi thực sự để khám
phá, không phải là bên ngoài. Đó là những gì đang diễn ra bên trong thân
và tâm của bạn. Đối với hầu hết chúng
ta, đó là terra incognita, vùng đất mà chúng
ta không biết…
…Cách ẩn
dụ của nhà
sư Ajaan Maha Boowa là, thân như một thành phố, với các đường phố và
những tòa nhà. Các giao
lộ bốn chiều là Tứ
thánh đế; các giao
lộ ba chiều là ba đặc tướng. Mọi thứ bạn cần biết đều ở ngay đây. Tất cả
các công cụ bạn cần để biết, để giúp bạn biết, cũng ở ngay đây. Chỉ là bạn chưa
dành đủ thời
gian để khám
phá về thân.” (2)
Nên ghi chú rằng, ba đặc tướng trong đoạn vừa dẫn có nghĩa là ba pháp
ấn, nằm sẵn trong tất cả các pháp
hữu vi: Khổ, Vô
thường, Vô
ngã. Như thế, Therevada Thái Lan (theo lời vị Tam
Tạng Pháp Sư Thanissaro) không xem nặng chuyện đi bộ hành, vì “cuộc sống
lang thang” được hiểu là nhìn vào thân và tâm để thấy sự
thật chuyển
biến nơi thân
tâm, và để kinh
nghiệm lời dạy của Đức
Phật trong hành
trình khám
phá thân và tâm của mình.
Chỗ này không hề mơ
hồ. Vì Đức
Phật nói trong Kinh SN 35.23 về cái “tất cả” của ba
cõi, sáu
đường mà chúng
ta đang sống và có thể kinh
nghiệm thực
ra chỉ là mắt và cái được thấy, tai và cái được nghe, mũi và cái được
ngửi, lưỡi và cái được nếm, thân và cái được chạm xúc, ý và cái được tư lường.
Ngoài cái “tất cả” đó ra, là ngoài thế
giới bản
thân từng người. Như vậy, khi nói lang thang, là chỉ trong giới vực này.
Trong Kinh SN 35.23, bản dịch Thầy Minh
Châu viết: “Này các Tỷ-kheo,
Ta sẽ thuyết về tất cả. Hãy lắng nghe. Và này các Tỷ-kheo, thế nào là tất cả?
Mắt và các sắc; tai và các tiếng; mũi và các hương; lưỡi và các vị; thân và các
xúc; ý và các pháp. Như vậy, này các Tỷ-kheo, gọi là tất cả. Này các Tỷ-kheo, ai
nói như sau: “Sau khi từ
bỏ tất cả này, ta sẽ tuyên
bố (một) tất cả khác”, thời lời
nói người ấy chỉ là khoa ngôn. Và bị hỏi, người ấy không thể chứng
minh gì. Và hơn nữa, người ấy có thể rơi vào ách nạn. Vì sao? Này các
Tỷ-kheo, như vậy ra ngoài giới vức (avisaya) của người ấy!” (3)
Trong nhóm Kinh
Tập trong Tiểu
Bộ Kinh, có một kinh dễ bị hiểu nhầm về ý
nghĩa “đi lang thang.” Đó là Kinh Snp 1.3. Còn gọi là “Kinh
Con Tê Ngưu Một Sừng” theo bản dịch của Thầy Minh
Châu. Bản tiếng Anh là Kinh "The
Horned Rhino" theo bản Anh dịch của Sujato, có tên là Kinh "The
Rhino Horn: A Teaching for the Hermit-minded" theo bản Anh dịch của Laurence
Khantipalo Mills, và có tên là Kinh "Khaggavisana
Sutta: A Rhinoceros" theo bản dịch của ngài Thanissaro.
Hình ảnh con tê ngưu một sừng theo Đức
Phật nói không có nghĩa là khuyến tấn các vị sư hãy đi lang thang trong
rừng, mà chỉ có nghĩa là hãy tìm nơi vắng
lặng để cư trú, bởi vì, trong Kinh này, Đức
Phật lặp đi lặp lại tới 40 lần hai câu này:
“Hãy sống riêng một
mình
Như tê ngưu một sừng.”
-- Trích Kinh Con Tê Ngưu Một Sừng, bản dịch Thầy Minh
Châu (4)
Bản Anh dịch của Sujato viết rất rõ, rằng không hề có chuyện đi bộ hành hay đi
lang thang: “Live alone like a horned
rhino.” (Dịch: Hãy sống đơn
độc như con tê ngưu một sừng). Nghĩa là, nên sống đơn
độc, sống tịch lặng. Trong khi Đức
Phật lặp đi, lặp lại 40 lần rằng hãy sống đơn
độc trong 40 đoạn thơ, chỉ có một đoạn thơ chen vào giữa nói rằng chỉ khi
tìm được bạn lành, thì mới nên “Hãy
sống với bạn ấy / Hoan
hỷ, giữ chánh
niệm.” Hiển
nhiên, ngay cả khi sống đơn
độc, hay ngay cả khi sống với bạn
đồng tu, không có nghĩa là đi bộ lang thang.
Có một Kinh dạy về cách chơn chánh để lang thang, nhưng đọc kỹ, chúng
ta cũng thấy không phải là Đức
Phật khuyến tấn bộ hành, mà chỉ là những khảo sát về tâm. Kinh này, ký số
Snp 2:13, trong bản tiếng Anh:
. của Sujato có nhan đề là “The Right
Way to Wander” (Cách chơn chánh để lang thang);
. của Laurence Khantipalo Mills nhan đề là “Perfection
in the Wandering Life” (Toàn hảo trong
đời sống lang thang);
. của Thanissaro (ký số: Sn 2:13) nhan đề là “Right
Wandering” (Lang thang chơn chánh).
. và bản tiếng Việt của Thầy Minh
Châu nhan đề là “Kinh Chánh xuất
gia” (5) (Lang thang
hiểu là xuất
gia).
Đọc kỹ Kinh Snp 2:13, chúng
ta không thấy nói chuyện bộ hành, mặc dù nhan đề có chữ “lang thang”
(wandering) mà Thầy Minh
Châu dịch là du
hành. Nơi đây, xin phép dịch lại “Kinh lang thang chơn chánh” dựa
vào ba bản Anh dịch và bản tiếng Việt của Thầy Minh
Châu để cho rõ nghĩa như sau.
… o …
Sammāparibbājanīyasutta: Kinh lang
thang chơn chánh
Người hỏi: Con xin hỏi bậc ẩn
sĩ, có trí
tuệ vô
lượng, đã vượt
qua, tới bờ kia, đã tịch lặng, định tĩnh. Rằng khi một nhà
sư đã xuất
gia, rời bỏ các dục, cách nào chơn chánh để vị đó lang thang trong thế
gian này?
Đức Phật đáp: Khi vị đó đã xóa
bỏ niềm
tin mê
tín, về những điềm báo từ cõi
trời, từ giấc mơ hoặc từ dấu hiệu trên cơ thể; khi đã rời bỏ sau lưng
những vết
nhơ của mê
tín dị đoan, vị đó sẽ lang thang chơn chánh trong thế
gian này.
Một nhà
sư phải xua tan lòng tham đối với những niềm vui cõi
người hay cõi
trời; với sự tái
sinh đã vượt
qua và với sự
thật đã hiểu, vị đó sẽ lang thang chơn chánh trong thế
gian này.
Bỏ lại sau lưng mọi chuyện chia rẽ, một nhà
sư từ
bỏ sân
hận và lòng keo
kiệt; bỏ lại sau lưng mọi chuyện ủng
hộ và kình chống, vị đó sẽ lang thang chơn chánh trong thế
gian này.
Rời bỏ tất cả những gì được yêu thích và cả những gì không được yêu thích, không
nắm giữ hay nương dựa
vào bất cứ những gì; được
giải thoát khỏi mọi thứ trói
buộc, vị đó sẽ lang thang chơn chánh trong thế
gian này.
Không tìm
thấy cốt
lõi nào trong các chấp
trước, xa
lìa ham
muốn với những thứ họ đã có được, độc
lập, không nương dựa
vào ai hướng dẫn nữa, vị đó sẽ lang thang chơn chánh trong thế
gian này.
Không còn chút gì gây
hấn trong lời
nói, tâm ý và hành động, vị đó chơn chánh hiểu được Diệu
pháp. Khát khao sống chứng
ngộ Niết Bàn, vị đó sẽ lang thang chơn chánh trong thế
gian này.
Không kiêu
ngạo hả hê rằng, ‘người ta tôn
kính tôi’; khi bị xúc
phạm, vị đó không để bận tâm; không
vui mừng khi được cúng
dường thức
ăn, vị đó sẽ lang thang chơn chánh trong thế
gian này.
Rời bỏ lòng tham và lòng khao khát sống, vị đó xa
lìa bạo lực và không còn khống chế ai; không còn nỗi nghi
ngờ nào, đã gỡ bỏ xong mũi tên, vị đó sẽ lang thang chơn chánh trong thế
gian này.
Biết những gì phù
hợp với mình, vị đó sẽ không làm hại ai trên thế
gian; ngộ
nhập Chánh
pháp như thực, vị đó sẽ lang thang chơn chánh trong thế
gian này.
Vị đó không còn xu
hướng tiềm
ẩn nào, đã nhổ xong những gốc rễ bất
thiện; xa
lìa hy
vọng, và không cần hy
vọng, vị đó sẽ lang thang chơn chánh trong thế
gian này.
Vị đó đã chấm
dứt tất cả những ô
nhiễm, đã từ
bỏ lòng kiêu
ngạo, đã vượt
qua mọi tham
dục; được thuần
hóa, đã tịch lặng và định tĩnh, vị đó sẽ lang thang chơn chánh trong thế
gian này.
Có lòng
tin, có học vấn uyên
bác, nhìn thấy đường đạo chắc thật, người trí không chọn phe phái giữa
nhiều bộ
phái; xa
lìa tham, sân và thù
nghịch, vị đó sẽ lang thang chơn chánh trong thế
gian này.
Vị đó chiến thắng, thanh
tịnh, đã gỡ bỏ bức màn
che, tự
tại trong các pháp, đã qua bờ kia, tịch lặng; là bậc thầy biết đoạn tận
các sở hành, vị đó sẽ lang thang chơn chánh trong thế
gian này.
Vị đó vượt
qua tất cả những suy
đoán về tương lai hoặc quá
khứ, và hiểu thế nào là thanh
tịnh; đã giải
thoát ra khỏi tất cả những căn
trần, vị đó sẽ lang thang chơn chánh trong thế
gian này.
Vị đó hiểu tận tường trạng
thái an
lạc, hiểu thấu Chánh
pháp, nhìn thấy rõ
ràng những ô
nhiễm được buông
bỏ; và với sự chấm
dứt của mọi sự bám
víu, vị đó sẽ lang thang chơn chánh trong thế
gian này.
Người hỏi: Bạch Thế
Tôn, hiển
nhiên, đúng như lời Thế
Tôn dạy. Người sống như thế là một vị sư thuần
thục, đã vượt
qua mọi xiềng xích; vị đó sẽ lang thang chơn chánh trong thế
gian này.
… Hết Kinh Sammāparibbājanīyasutta …
GHI CHÚ:
(1) Kinh SN 47.6: https://suttacentral.net/sn47.6/vi/minh_chau
(2) Thanissaro, Mange in the Mind: https://www.dhammatalks.org/audio/evening/2006/060309-mange-in-the-mind.html
(3) Kinh SN 35.23: https://suttacentral.net/sn35.23/vi/minh_chau
(4) Kinh Tê Ngưu Một Sừng: https://thuvienhoasen.org/p15a1544/chuong-01-pham-ran
(5) Kinh Chánh Xuất
Gia: https://thuvienhoasen.org/p15a1545/chuong-02-tieu-pham
Kinh Snp 2:13: The Right Way to Wander: https://suttacentral.net/snp2.13/en/sujato