Sách Mới Của Tâm Thường Định: ‘Tuệ Sỹ - Tinh Hoa Phật Giáo Việt Nam’
sach moi
Nguyên Giác
Người viết hân
hạnh được tác
giả Tâm Thường Định (Bạch Xuân Phẻ) mời giới
thiệu tác
phẩm “Tuệ Sỹ - Tinh
Hoa Phật
Giáo Việt Nam, Vị Thầy Của Bốn Chúng” mới ấn
hành, đúng ra là tái bản với nhiều hiệu
đính và bổ sung. Không tham
dự được Hội Sách “Có Mặt Cho Nhau 2” tại San Jose ngày 19/10/2019, do vậy
bài này được viết ra để trân
trọng cảm
ơn và để hỗ trợ các sinh
hoạt hoằng
pháp rất mực quý giá như thế.
Tác phẩm viết bằng song ngữ Anh-Việt, ấn
hành lần đầu là năm 2017, lần tái bản này năm 2019 với nhiều bổ sung. Bìa
là tranh vẽ Thầy Tuệ Sỹ của họa sĩ Đỗ Trung Quân. Đang phát hành trên mạng
Amazon ở địa chỉ: https://www.amzn.com/1087801222/.
Duyên khởi để hình thành tác
phẩm là, theo Tâm Thường Định viết nơi Lời
Nói Đầu: “Nhân
dịp sinh nhật của Thầy, chúng
tôi mạo muội làm việc nho nhỏ này như một món quà từ phương xa để kính
dâng một vị Thầy lớn của Phật
giáo Việt Nam, người đang âm thầm hành
đạo trong kiên
trì và nhẫn nại với tấm lòng
từ bi rộng lớn. Trí
tuệ của Người là ngọn hải đăng của nhiều thế
hệ, trong đó có chúng con.”
Được biết, Thầy Tuệ Sỹ sinh ngày 15 tháng 2 năm 1943.
Có thể hiểu dễ dàng duyên
khởi về sách này, nếu chúng
ta biết rõ về tác
giả Tâm Thường Định, một huynh trưởng Gia
Đình Phật
Tử tại California. Tác
giả đã trải
qua nhiều năm đọc các bài viết của Thầy Tuệ Sỹ, do vậy từng trang sách
đều hiển
lộ tấm lòng rất mực tôn
kính với Thầy. Bản
thân Tiến
Sĩ Tâm Thường Định cũng là một giáo viên dạy Hóa học tại một trường trung
học ở Sacramento, đồng
thời đang dạy về Thiền Chánh
Niệm (Mindfulness Meditation) tại nhiều học khu California. Đồng
thời, tác
giả Tâm Thường Định cũng hoạt
động trong nhóm một số Phật
tử thiện nguyện vào hướng dẫn Thiền
tập và giáo
pháp trong nhà tù Folsom State Prison (B-yard) – nơi giam 3.300 tù nhân hình
sự.
Người viết không dám bình
luận gì về tiếng Anh của tác
phẩm “Tuệ Sỹ - Tinh
Hoa Phật
Giáo Việt Nam, Vị Thầy Của Bốn Chúng” vì trình
độ tiếng Anh của người viết phần lớn là tự học, không thể bằng tác
giả Tâm Thường Định. Một số bản dịch và bài viết của Tâm Thường Định
trong bản tiếng Anh lại có hỗ trợ từ Giáo sư Ngôn
ngữ học Nguyễn Văn
Thái, do vậy người viết không dám bàn về phần tiếng Anh (ngay cả, khi có
thắc mắc).
Lý do phải viết song ngữ chỉ vì giới trẻ, ngay cả trong các đơn
vị Gia
Đình Phật
Tử VN, cũng không đọc được tiếng Việt. Và như thế, các em này hoàn
toàn bị đứt lìa với PGVN, không thấy được công
trình của các nhân vật đã đóng góp lớn cho PGVN, trong đó có Thầy Tuệ Sỹ.
Nơi đầu sách có Lời Giới
Thiệu bằng tiếng Anh của Tiến
Sĩ W. Edward Bureau, và phần này do cư
sĩ Doãn T. Kim Khánh dịch ra tiếng Việt. Lời này chủ yếu là nhận
định của GS Bureau về công việc đi dạy Thiền Chánh
Niệm của Tâm Thường Định (Phe Bach) tại các học khu California.
Tiến sĩ Bureau viết, nơi đây trích bản Việt dịch như sau:
“Phương
cách lãnh
đạo có chánh
niệm hiện
hữu ngay trong thiên
nhiên, vừa đúng
lúc vừa vượt thoát được khái niệm thời
gian. Đó là cốt
lõi của phương
pháp lãnh
đạo luôn có mặt ở hiện
tại và chia sẻ hiện
tại với người khác. Khái niệm này chính là tâm huyết mà Phẻ trao truyền
cho những nhà
giáo dục khắp California trong những buổi huấn luyện việc đưa chánh
niệm vào lớp học. Làm được như vậy rõ
ràng là đem lại cho cả nhà
giáo dục lẫn người học sức khoẻ về cả tinh
thần lẫn thể
chất, đồng
thời phương
pháp dạy và học trong chánh
niệm cũng tạo bối cảnh cho tâm
từ bi và an
lành.”
Tiếp theo, là Lời Giới
Thiệu của Thầy Thích Nguyên Siêu (từ San Diego, California), chủ yếu nói
về nội dung sách.
Trong này, Thầy Thích Nguyên Siêu viết về sách của Tâm Thường Định, trích:
“Tác
phẩm này gồm
có hai bài của Ôn Tuệ Sỹ. Bài thứ nhất có tựa đề “Tâm Thư Gởi Tăng Sinh
Huế”, nhưng người đọc sẽ thấy rõ ý của Ôn muốn nhắn gởi đến cả thế
hệ Tăng
Ni trẻ đang sống trong một hoàn
cảnh đất nước: “Bị cắt đứt với mạch nguồn quá
khứ, bị che chắn khuất tầm nhìn tương lai.” Từ đó, Ôn tha thiết nhắn nhủ:
“Cầu mong các con có đủ dũng
mãnh để đi bằng đôi chân của mình, nhìn bằng đôi mắt của mình, tự xác
định hướng đi cho chính mình…
Bài thứ hai có tựa đề “Suy Nghĩ Về
Hướng Giáo
Dục Đạo
Phật Cho Tuổi
Trẻ.” Bằng cái nhìn và nhận
định về một
thế hệ, Ôn đã đánh
thức những tâm
hồn của tuổi
trẻ Việt
Nam: “Tuổi trẻ Việt
Nam đang bị bật rễ, do đó có nguy cơ mất hướng, hay thực sự đã mất hướng. Tuổi
trẻ của Đạo
Phật Việt
Nam cũng không ngoại lệ, và không dễ dàng vượt
qua tình
trạng mất hướng này. Ở đây, tôi nói mất hướng là nhìn từ điểm đứng dân
tộc….
Bước qua phần hai là thơ của Ôn Tuệ
Sỹ… Qua phần thứ ba là thơ của anh Tâm Thường Định…: Và phần thứ tư cũng là cuối
cùng của tác
phẩm, đó là bài viết: “Mắt Biếc Trong Thơ Tuệ Sỹ” của Tâm Thường Định,
muốn tìm cái nghĩa ẩn
dụ của từ “Mắt Biếc” trong bài thơ “Một Thoáng Chiêm Bao”…”
.
Tuyển tập song ngữ “Tuệ Sỹ - Tinh
Hoa Phật
Giáo Việt Nam, Vị Thầy Của Bốn Chúng” của Tâm Thường Định như thế rất đa
dạng. Trong đó, hai bài viết của Thầy Tuệ Sỹ viết cho giới trẻ Việt
Nam đều có tầm quan trọng đặc
biệt, không chỉ mời gọi định hướng cho thế
hệ trẻ xuất
gia và tại
gia về thái
độ tu
học trong cương vị mỗi người tự nhìn bằng đôi mắt của mình, mà cũng mời
gọi nhìn từ điểm đứng dân tộc để có những hành hoạt tương lai.
Dịch sang tiếng Anh, đặc
biệt khi dịch thơ Thầy Tuệ Sỹ, là một nghệ thuật rất mực gian
nan. Thí
dụ, Thầy Tuệ Sỹ trong bài thơ "Một Thoáng Chiêm Bao" khởi đầu với câu:
Người mắt biếc ngây thơ ngày hội lớn... Tác
giả Tâm Thường Định và GS Nguyễn Văn
Thái nhận
định rằng chữ “mắt biếc” rất khó dịch, vì không thuần chỉ màu sắc, mà còn
mang ẩn nghĩa “trinh nguyên và ngây thơ.” Thơ của Thầy Tuệ Sỹ hay là một chuyện,
nhưng hàm nhiều nghĩa mới là gian
nan cho người dịch. Bản Anh dịch đưa ra trong sách này sẽ giúp giới trẻ
tại Hoa Kỳ tiếp cận với một nhà thơ lớn của dân tộc VN đương thời, cũng là một nhà
sư đi giữa những gian
nan lịch
sử với tâm
hồn trong
trắng như câu thơ Thầy viết, “Như cò trắng giữa đồng xanh bất tận.”
Như thế, tuyển tập song ngữ về Thầy Tuệ Sỹ do Tâm Thường Định chuyển
ngữ là một công
trình lớn, đã thực
hiện cẩn
trọng qua nhiều năm, và bây giờ tuyển lại để ấn
hành. Tác
phẩm này cần có trong tủ sách những người quan
tâm về Phật
Giáo VN nói chung, và về Thầy Tuệ Sỹ nói riêng.
Người viết khâm phục tác
giả Tâm Thường Định là chuyện tất nhiên, đương nhiên và hiển
nhiên. Chỉ thêm nơi đây, xin đề nghị bạn Tâm Thường Định trong lần tái
bản tương lai, nên chiếu rọi thêm một phương
diện lớn khác của Thầy Tuệ Sỹ: một vị Bồ
Tát xuất gia, và là người tích
cực quảng
bá Bồ
Tát Đạo. Đề tài này sẽ đặc
biệt thích
nghi với giới trẻ Việt
Nam, dù tại Hoa Kỳ hay tại Việt
Nam.
Người viết nhận
thấy rằng Thầy Tuệ Sỹ là một người ưa sống trầm
lặng, xa rời các náo nhiệt thế
gian, nhưng lòng luôn luôn thương
xót chúng
sinh.
Thí dụ, có lúc nghe
tin Thầy Tuệ Sỹ ra ẩn tu ở Khánh Hòa, có lúc nghe
tin Thầy về ẩn nơi Bảo Lộc; và ngay khi ở Sài Gòn, Thầy cũng giữ hạnh ẩn
tu. Vào năm 2005, khi Thầy Nhất
Hạnh tới Chùa Già
Lam (Sài Gòn) thăm, mới biết rằng Thầy Tuệ Sỹ đang nhập
thất, đã gõ cửa nhưng cũng không thấy ra gặp được. Nghĩa là, Thầy Tuệ Sỹ
giữ hạnh ẩn tu, ngay nơi náo nhiệt như Sài Gòn mà vẫn tịch lặng cõi riêng. Dù
vậy, khi theo
dõi các sách và các bài viết của Thầy Tuệ Sỹ, mới biết rằng Thầy hoằng
pháp, quảng
bá chánh
pháp theo cách riêng.
Thầy Tuệ Sỹ như thế đã sống theo lời dạy của Đức
Phật. Cụ
thể là lời dạy trong Kinh Trung
A Hàm MA-77. Nghĩa là ẩn tu, nhưng luôn luôn thương
xót chúng
sinh đời
sau. Đọc kỹ kinh này, cho thấy Đức
Phật cũng khuyên chúng
sanh “học theo
Như Lai” – phải
chăng đó là “học theo Bồ
Tát Đạo”? Nếu nghĩ như thế, là từ trong Kinh
A Hàm, Đức
Phật đã khuyên chúng
sinh nên theo hạnh Bồ
Tát, tức là theo hạnh Đại
Thừa. Thầy Tuệ Sỹ là một nhà
sư như thế.
Kinh MA-77 qua bản dịch của Thầy Tuệ Sỹ, trích như sau:
“Này A-na-luật-đà, Như
Lai chỉ vì hai mục
đích sau đây nên mới sống nơi rừng vắng, trong núi sâu, dưới
gốc cây, thích ở non cao, vắng bặt tiếng
tăm, xa lánh, không sự dữ, không có bóng người, tùy
thuận tĩnh
tọa. Một là, sống an
lạc ngay trong
đời hiện
tại. Hai là, vì thương
xót chúng
sanh đời
sau. Đời
sau hoặc có chúng
sanh học theo
Như Lai, sống nơi rừng vắng, trong núi sâu, dưới
gốc cây, thích ở non cao, vắng bặt tiếng người, tùy
thuận tĩnh
tọa. Này A-na-luật-đà, vì những mục
đích ấy mà Như
Lai sống nơi rừng vắng, trong núi sâu, dưới
gốc cây, thích ở non cao, vắng bặt tiếng
tăm, xa lánh, không sự dữ, không có bóng người, tùy
thuận tĩnh
tọa”. (1)
Nghĩa là, Đức
Phật nói rõ, một vị sư đi tu không phải để riêng tự giải
thoát, mà cần nghĩ tới (và thương
xót) chúng
sanh đời
sau, và nếu có ai đời
sau học theo
Như Lai thì… tự quân
bình, vừa ẩn tu, vừa thương
xót chúng
sanh. Chỗ này có thể nghĩ là, không lẽ Đức
Phật tu qua 3 a
tăng kỳ kiếp, giúp vô
lượng chúng
sanh, bây giờ thành
Phật, rồi vào Niết
Bàn để biến mất luôn? Trong khi hạnh Bồ
Tát là không bao giờ rời bỏ chúng
sanh. Tuy
nhiên, nếu nói rằng có một vị nào mang nguyện Bồ
Tát để đời
đời tái
sanh nhằm cứu chúng
sanh là dễ rơi vào chấp
Có, nhưng nếu nói biến hẳn luôn là dễ rơi vào chấp
Không – đây là nơi, nếu
không có Trí
Tuệ Bát Nhã là sẽ hỏng cả hai đầu biên
kiến.
.
Có một tác
phẩm của Thầy Tuệ Sỹ ít được nghe tới (nhiều phần, có lẽ, vì hoản cảnh ẩn
tu của Thầy) là cuốn “Du Già Bồ
Tát Giới” (Hương
Tích Phật Việt ấn tống, 2017) – trong sách này, nơi Chương 1, nói về các
“Bồ Tát Tại
Gia thời Đức Phật”… ghi
nhận về một số vị
cư sĩ Bồ
Tát Tại Gia.
Trong Tạng Thanh
Văn (Nikaya và A
Hàm), hình
ảnh Cư
sĩ Úc Già (Ugga) hiện
ra khác với hình
ảnh Cư
sĩ Úc Già trong Tạng Bồ
Tát.
Chỉ ngay trong một câu nói của Úc-già Trưởng
giả (theo Kinh Đại
Bảo tích, quyển 82, hội 19 “Úc-già trưởng giả”) nêu lên để thỉnh vấn Đức
Phật cũng cho thấy suy
nghĩ cách
biệt một trời một vực giữa một ngài Úc Già trong Tạng Thanh
Văn và ngài Úc Già trong Tạng Bồ
Tát.
Thầy Tuệ Sỹ viết nơi Chương 1, sách Du
Già Bồ
Tát Giới, trích:
“Bản
kinh Úc-già Trưởng
giả của Đại
thừa, để xác
nhận chí
nguyện của ông Trưởng
giả, đã gắn cho ông những lời thỉnh vấn Phật:
“Những thiện
nam tử, thiện
nữ nhân, vì ích
lợi của hết thảy chúng
sinh, muốn đưa tất cả vào Niết-bàn an
lạc cứu
cánh, muốn duy
trì Tam
bảo tồn
tại thế
gian không gián đoạn… những vị ấy cần
phải làm gì? Giới
đức hành xử của Bồ-tát tại
gia là thế nào? Làm thế nào mà tuy vẫn sống đời tại
gia những vẫn tùy
thuận tu
hành những điều Như
Lai giáo
huấn mà không tổn hoại các bồ-đề phần?”…” (2)
Đó là hạnh
nguyện Bồ
Tát: đưa tất cả chúng
sinh vào Niết
Bàn, duy
trì Tam
bảo tồn
tại thế
gian không gián đoạn… Tư
tưởng này hình như
không có, hoặc không thấy rõ, trong Tạng Thanh
Văn.
Cũng trong Chương 1 đó, Thầy Tuệ Sỹ phân tích về trường
hợp Cư
sĩ Thiện
Sinh và hai bản
kinh Thiện
Sinh dị biệt trong hai tạng
kinh. Tương
tự, với một số Cư
sĩ khác.
Xin nhắc lại rằng, dịch ra Anh văn các bài viết của Thầy Tuệ Sỹ là một công việc
cực kỳ gian
nan, không dễ tí nào. Nhất là khi muốn dịch các lý
luận phức
tạp của Thầy Tuệ Sỹ (như trong sách Du
Già Bồ
Tát Giới nêu trên) thì lại trăm phần khó hơn nhiều. Nơi đây, người viết (trong
cương vị tự xem
như học trò của Thầy Tuệ Sỹ) muốn nhắc dịch giả Tâm Thường Định (một học
giả uyên
bác mà người viết có cơ
duyên là bạn
thân) rằng, nếu bạn tái bản cuốn sách tuyệt
vời này trong tương lai, xin dịch thêm (hoặc dịch tóm lược) các phân tích
của Thầy Tuệ Sỹ về Bồ
Tát Hạnh. Đó cũng là những phân tích rất mực trí
tuệ, chỉ thấy được từ một người đọc
kinh với tâm rất mực từ
bi, như Thầy Tuệ Sỹ.
Trân trọng cảm
ơn tác
giả Tâm Thường Định: tuyển tập song ngữ “Tuệ Sỹ - Tinh
Hoa Phật
Giáo Việt Nam, Vị Thầy Của Bốn Chúng” là một công
trình lớn, về một vị Thầy lớn. Rất mực hy
hữu. Xin chúc
mừng.
GHI CHÚ:
(1) Kinh MA-77: https://suttacentral.net/ma77/vi/tue_sy
(2) Chương 1, Du
Già Bồ
Tát Giới: https://gdptvietnam.org/tue-sy-bo-tat-tai-gia-thoi-duc-phat.gdpt
TVHS