Các truyền bản tạp tiểu chư khoa
cac truyen ban
CÁC TRUYỀN BẢN TẠP TIẾU CHƯ KHOA
雜醮諸科
Thích Không Hạnh
Tạp tiếu chư khoa
là bộ khoa cúng thông dụng ở miền Bắc nước ta từ xưa đến nay. Nội dung khoa cúng
dùng cho cả hai hàng chân tục. Nếu như bộ Thủy lục chuyên về phần độ âm
thì Tạp tiếu chuyên về độ dương. Qua các sách hiện còn lưu hành ta được
biết có 3 truyền bản Tạp tiếu chư khoa.
1.
Bản Liễu Chàng
柳幢
hay Cựu bản được khắc ở xã Liễu Chàng, huyện Gia Lộc, phủ Ninh Giang vào niên
hiệu Tự Đức thứ 2 (1848). Trọn bộ 5 tập 37 khoa 380 trang. Mỗi trang chia làm 6
hàng không kẻ cột. Mỗi hàng 13 chữ (tính theo hàng nhiều chữ nhất). Chữ
viết thô kệch. Sách không có lời giới thiệu. Niên đại được ghi ở đầu tập 1. Nơi
tàng bản được ghi ở đầu tập 2.
2.
Bản Yên Viên
安圜
được
thầy trò Sa-môn
Huệ Tập Thích Huỳnh Huỳnh
và
Tinh
Tiến Thích Sâm Sâm tổ chức
tuyển tập
san khắc vào niên hiệu Tự Đức Thứ 12 (1858).
Mộc bản lưu tại chùa Diên Phúc, xã An Viễn, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Ninh. Trọn
bộ 7 tập với 444 trang. Mỗi trang chia làm 7 hàng có kẻ cột. Mỗi hàng 16 chữ.
Chữ viết trau chuốt. Đầu tập 1 có lời giới thiệu 5 trang.
Sách có hai lời tựa. Tựa thứ nhất Tạp tiếu chư khoa tân tự của
Sa-môn
Tinh Tiến dài 3 trang. Tựa thứ hai là lời giới thiệu của
Hòa
thượng Phúc Điền không có tên, dài 2 trang.
Theo lời tựa của ngài Tinh Tiến thì Tạp tiếu chư khoa được truyền sang
nước ta vào giữa thời nhà Minh.
Lời giới Thiệu của ngài Phúc Điền có đoạn cho biết vào thời đó có bản Tạp
tiếu của người họ Liễu san khắc để buôn bán nên câu chữ sai sót luộm thuộm,
thiếu trang nghiêm.
Thầy
trò ngài Tinh Tiến đã tuyển chọn san bổ và tổ chức trùng khắc thận trọng nên rất
đáng tán thán.
Văn bản của người họ Liễu không biết có phải là bản Liễu Chàng ra đời trước đó
10 năm không?
3.
Bản Xuân Lôi
春雷
được khắc vào niên hiệu Thành Thái thứ 4 (1892),
tàng bản tại chùa xã Xuân Lôi, huyện Vũ Giàng, phủ Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. Văn
bản gồm 5 tập 57 khoa. Mỗi trang có 6 hàng không kẻ cột gống bản Liễu Chàng, mỗi
hàng 15 chữ.
Chữ viết chân phương.
Sách có bài tựa Cung đính Tạp tiếu chư khoa tiểu dẫn của ngài Chính Đại
chùa Hưng Phúc dài 1 trang. Bài tựa này lại cho rằng bản Liễu Chàng và bản Yên
Viên câu chữ luộm thuộm sai sót, khoảng giữa lại khuyết lược, nên san bổ lại
thành bản Xuân Lôi.
Bản của người họ Liễu
có phải là truyền bản Liễu Chàng không?
Đối chiếu ba truyền bản ta nhận thấy số lượng và thứ tự các khoa không giống
nhau. Có nhiều khoa xuất hiện ở cả ba bản, một số ít khoa xuất hiện ở hai bản và
một số hiếm chỉ xuất hiện “độc quyển” ở một bản, như khoa Bán thiên công chủ
khoa, Chủ thiên hạ khoa của bản Yên Viên, khoa Dự cáo nghi của bản
Xuân Lôi...
Thường thì các sách khoa cúng, trừ một số sách của đạo Lão, đạo Khổng hay sách
cúng Mẫu, cúng chư Thánh là được khắc trong dân hoặc ở các đình, đền, miếu; đa
phần các sách có liên quan đến hai hàng chân tục đều được khắc mộc bản ở các
chùa. Hơn nữa một văn bản thuộc loại lớn có nhiều tập như Tạp tiếu chư khoa,
sức của tư nhân rất khó làm nỗi, trừ khi đó là hàng đại quan hoặc phường buôn.
Bản Liễu Chàng lại không đề tổ chức nào khắc bản, chỉ đề: Ninh Giang phủ, Gia
Lộc huyện, Liễu Chàng xã thôn ký tân san khắc Tạp tiếu chư khoa.
Số lượng chỉ có 37 khoa cúng so với 56 của Yên Viên và 57 của Xuân Lôi cũng nói
lên xu hướng muốn chọn những khoa thông dụng để bán được nhiều của nhà buôn.
Việc xuất hiện bản Yên Viên chỉ 10 năm sau bản Liễu Chàng ra đời mặt nào đó cũng
cho thấy sự khiếm khuyết của bản Liễu Chàng. Thông thường một văn bản có dung
lượng lớn như vậy ra đời phải mất vài chục năm sau mới xuất hiện văn bản tân san
khi văn bản cũ hầu như không còn.
Có thể từ cuối
thời
Lê đã xuất hiện và lưu hành bản Tạp tiếu chư khoa tương đối đầy đủ. Về
sau nhận thấy có nhiều người sử dụng nên người họ Liễu đã nhờ thợ Liễu Chàng
khắc ván để kinh doanh những khoa thông dụng nhất trong bộ khoa cúng này. Theo
chúng tôi bản của người họ Liễu chính là bản Liễu Chàng hay Cựu bản, tuy không
chắc 100%. Để rõ điều này, chúng ta cần sưu tầm thêm tư liệu và nhờ quý vị cáo
minh bổ chính.
Bản Yên Viên có sai sót và lược khoa như ngài Chính Đại đề cập trong bản Xuân
Lôi không?
Đối chiếu ba văn bản, chúng tôi nhận thấy bản Yên Viên được khắc khá đẹp, chữ
trau chuốt. Khi xử lý văn bản, chúng tôi nhận thấy trong một trang văn bản, một
chữ nào đó hễ xuất hiện lần thứ hai thứ ba là thường được viết khác đi (dị
thể tự hay tục tự). Đây là một điều rất thú vị khi đọc trực tiếp văn bản
xưa. Những người có công tuyển chọn và khắc ván trong từng khoa cũng được ghi
rõ. Về mặt hình thức, bản Yên Viên vượt trội bản Liễu Chàng và Xuân Lôi.
Về nội dung, chúng tôi mới chỉ so sánh đối chiếu sơ lược. Chúng tôi vốn không
phải là người am tường về khoa cúng, nhưng theo các vị am hiểu và đang sử dụng
khoa cúng Tạp tiếu ở miền Bắc hiện nay thì bản Yên Viên có lời văn sáng sủa nhất
và không có lược khoa. Bản lược khoa (bỏ bớt những đoạn thông dụng/ lặp lại)
nhất chính là bản Xuân Lôi. Việc lược khoa có thể làm cho dung lượng sách giảm
bớt nhưng lại gây khó khăn cho người chưa thông thạo.
Theo lời ngài Chính Đại trong bài tựa, mộc bản Xuân Lôi khắc nửa chừng thì hết
kinh phí, vào lúc ấy có Quang lộc tự thị lang là Nguyễn đại nhân đến tham yết,
nhân đây Ngài kể lại sự tình và được Nguyễn đại nhân cúng 200 quan, nên mộc bản
Xuân Lôi mới được khắc xong.
Qua những dữ liệu trên có thể kết luận rằng. Khi ngài Chính Đại có trong tay hai
bản Liễu Chàng và Yên Viên ngài có thể chỉ đọc lướt qua bản Liễu Chàng, còn bản
Yên Viên thì không có đủ trọn bộ 7 tập. Hơn nữa khi đã xúc tiến và kêu gọi hoàn
thành mộc bản Xuân Lôi cho bản tự, có lẽ ngài cũng đã có phần “than vãn” để được
tiếp kinh
phí từ Nguyễn đại nhân, nên vô tinh đã nhận xét có phần không đúng về truyền bản
Yên Viên.
Bản Liễu Chàng chúng tôi tham khảo trên trang
http: lib.nomfoundation.org.
Bản
Yên Viên
và
Xuân
Lôi
được thầy
Thích Giác Thành ở Hải Dương và chú Ngô Phú Phẩm ở Bắc Ninh cho mượn văn bản
gốc. Bài viết chỉ tìm hiểu bước đầu các truyền bản, việc nghiên cứu sâu hơn xin
chờ các nhà có chuyên môn.
Huệ Quang, Hạ tuần tháng Giêng năm Kỷ Hợi, 2019
BẢNG LIỆT KÊ CÁC KHOA TRONG BA TRUYỀN BẢN
TẠP TIẾU CHƯ KHOA
BẢN |
BẢN XUÂN
LÔI |
BẢN LIỄU
CHÀNG |
BẢN YÊN
VIÊN |
QUYỂN 1 |
1 |
Thỉnh Phật
giản khoa |
Lễ thiên
đế giáng sinh khoa |
Lễ kỳ
thiên khoa |
2 |
Lễ thiên
thì khoa |
Lễ thiên
đài khoa |
Lễ Nam Tào
Bắc Đẩu khoa |
3 |
Kỳ thiên
khoa |
Lễ thiên
thì khoa |
Lễ nhương
tinh khoa |
4 |
Nhương
tinh khoa |
Nhương
tinh khoa |
Lễ đương
niên đương cảnh khoa |
5 |
Dự cáo
nghi khoa |
Lễ bạch hổ
giải tứ cửu hạn khoa |
Lễ di cung
hoán số khoa |
6 |
Nam Tào
Bắc Đẩu khoa |
Giải quan
sát khoa |
Lễ an bản
mệnh khoa |
7 |
Đương niên
cảnh khoa |
Lễ tống
hỏa tai khoa |
Lễ tam phủ
khoa |
8 |
Nghinh
triệu thành hoàng khoa |
Lễ thiên
cẩu khoa |
Lễ thiên
thì khoa |
9 |
Sám tạ
thành hoàng nghi khoa |
|
Lễ chư Phật Quan Âm cứu bịnh khoa |
10 |
Lễ sám
tiên sư khoa |
|
|
11 |
Lễ giải vô
thường khoa |
|
|
12 |
Thí thực
nghi khoa |
|
|
QUYỂN 2 |
1 |
Cửu trùng
thiên tiên khoa |
Kỳ thiên
lễ Đế Thích khoa |
Nghinh
triệu thành hoàng khoa |
2 |
Cung sùng
sơn thần tiên khoa |
Lễ tam phủ
thục mện khoa |
Sám tạ
thành hoàng khoa |
3 |
Cung bán
thiên công chúa khoa |
Lễ Bắc
Đẩu khoa |
Thỉnh Phật
bảo đồng bảo thai khoa |
4 |
Cung lục
cung công chúa khoa |
Lễ hoàng
tuyền thục mệnh khoa |
Hoàng
tuyền thục mệnh khoa |
5 |
Lễ chưởng
minh y thần khoa |
Di cung
hoán số khoa |
Giải oan
thường mệnh khoa |
6 |
Bảo đồng
bảo thai khoa |
An bản
mệnh khoa |
Thần nông
nhương hoàng trùng thử tước khoa |
7 |
Lễ hoàng
tuyền thục mệnh khoa |
Giải oan
thường mệnh khoa |
Lễ sám tạ
long thần khoa |
8 |
Giải oan
thường mệnh nghi |
Thỉnh Phật
bảo đồng bảo thai khoa |
Thỉnh Phật
trừ ôn khoa |
9 |
Nhương
hoàng trùng khoa |
|
|
10 |
Thỉnh Phật
trừ ôn nghi |
|
|
11 |
Lễ sám thổ
công khoa |
|
|
QUYỂN 3 |
1 |
Quan Âm
cứu bệnh khoa |
Phần sài
khoa |
Lễ thiên
đế giáng sinh khoa |
2 |
Sám tạ
long thần khoa |
Lễ đương
niên đương cảnh khoa |
Lễ thỉnh
thiên đài khoa |
3 |
Di cung
hoán số khoa |
An trấn
hỏa đàn khoa |
Thỉnh
Không Lộ khoa |
4 |
Yên bản
mệnh khoa |
Cửu ngưu
sát thổ khoa |
Thỉnh
thánh kỳ an khánh trạch khoa (tống sài) |
5 |
Lễ tam phủ
thục mệnh khoa |
Lễ sám
tiên sư khoa |
Lễ minh
vương thục án khoa |
6 |
Lễ thiên
đế bảo đồng khoa |
Lễ sám thổ
công khoa |
Lễ tam phủ
đối khám khoa |
7 |
Lễ thiên
đài khoa |
Lễ sám hại
quân khoa |
Tán đăng
ôn nghi |
8 |
Thỉnh
Không Lộ thánh tổ khoa |
|
Thiết thực ôn bộ nghi |
9 |
Phần sài
khánh trạch khoa |
|
|
10 |
An trấn
cấm đàn kết giới nghi |
|
|
11 |
An trấn
hỏa đàn khoa |
|
|
12 |
Cửu ngưu
sát thổ khoa |
|
|
QUYỂN 4 |
1 |
Tống hỏa
tai khoa |
Nghinh
triệu thành hoàng khoa |
Ân trấn
cấm đàn kết giới nghi |
2 |
Lễ bạch hổ
giải tứ cửu hạn khoa |
Sám tạ
thành hoàng khoa |
Lễ an trấn
hỏa đàn khoa |
3 |
Lễ thiên
cẩu khoa |
Sám tạ
long thần khoa |
Lễ cửu
ngưu sát thổ khoa |
4 |
Cát đoạn
trầm phù cửu tỉnh khoa |
Lễ minh
vương thục án khoa |
Lễ sám
tiên sư khoa |
5 |
Cát đoạn
thông hành khoa |
Lễ thánh
Không Lộ khoa |
Lễ sám thổ
công khoa |
6 |
Sám viện
thiên tiên công chúa khoa |
Lễ hiển
hóa bà khoa |
Lễ sám Táo
Quân khoa |
7 |
Giải quan
sát khoa |
Lễ vô
thường khoa |
Lễ hiển
hóa bà khoa |
8 |
Tán đăng
ôn nghi |
Lễ Thần
nông nhương hoàng trùng thử tước khoa |
Lễ vô
thường khoa |
9 |
Thiết thực
ôn bộ nghi |
|
|
10 |
Lễ quy
quân khoa |
|
|
QUYỂN 5 |
1 |
Chư thần
thông dụng khoa |
Thỉnh Phật
Quan Âm cứu nạn khoa |
Lễ chư
thần tổng khoa |
2 |
Động đình
thủy tộc khoa |
Lễ tam phủ
đối khám khoa |
Lễ giải
lôi công tích lịch khoa |
3 |
Hà bá
triệu hồn khoa |
Cát đoạn
trầm phù cửu tỉnh khoa |
Lễ sơn
tinh mộc thụ yêu tinh quý nhân khoa |
4 |
Lôi công
tích lịch khoa |
An trấn
cấm đàn kết giới khoa |
Lễ an địa
mạch hoàn thổ khoa |
5 |
Sơn tinh
mộc thụ khoa |
Thỉnh
thánh trừ ôn khoa |
Lễ chiêu
hồn khoa |
6 |
An mạch
hoàn thổ khoa |
Cát đoạn
đại khoa |
Lễ tạ phần
mộ khoa |
7 |
Chiêu hồn
khoa |
|
Lễ giải quái nhương ác mộng khoa |
8 |
Sám tạ
phần mộ khoa |
|
|
9 |
Giải ác
mộng khoa |
|
|
10 |
Hiến hóa
bà khoa |
|
|
11 |
Tam Phủ
thục án khoa |
|
|
12 |
Tam phủ
đối khám khoa |
|
|
QUYỂN 6 |
1 |
|
|
Lễ cát đoạn trầm phù cửu tỉnh nghi |
2 |
|
|
Lễ cát đoạn đại khoa |
3 |
|
|
Lễ Sám viện thiên tiên công khoa |
4 |
|
|
Lễ giải quan sát khoa |
5 |
|
|
Lễ động đình thủy tộc khoa |
6 |
|
|
Lễ hà bá triệu hồn khoa |
QUYỂN 7 |
1 |
|
|
Lể cung
chưởng minh y khoa |
2 |
|
|
Lễ cữu
trùng khoa |
3 |
|
|
Lễ chủ thiên hạ khoa |
4 |
|
|
Lễ bán thiên công chủ khoa |
5 |
|
|
Lễ lục cung phủ chẩn đậu khoa |
6 |
|
|
Lễ tống hỏa tai khoa |
7 |
|
|
Lễ bạch hổ giải tứ cửu hạn khoa |
8 |
|
|
Lễ thiên
cẩu khoa |
|
|
|
|
TG |
57 |
37 |
56 |
Trang đầu bản Liễu Chàng tập 1. Ảnh: http: lib.nomfoundation.org
Tạp tiếu chư khoa tân tự của
Sa-môn
Tinh Tiến, bản Yên Viên
Tạp tiếu chư khoa, tập 1, bản Xuân Lôi