Angkor Wat
an
Angkor
Wat
Nguyễn
Đăng
Angkor từng là kinh đô của vương
triều Khmer hùng mạnh, đế chế do vua Jayavarman II thành lập vào thế kỷ IX và
kéo dài đến thế kỷ XV. Ở thời kỳ hoàng kim của mình vào cuối thế kỷ XII, Angkor
là một kinh thành phồn thịnh với diện tích rộng đến 1.000 km vuông. Kinh thành
Angkor được xây dựng dựa trên những tư tưởng tôn giáo và chính trị xuất phát từ
Ấn Độ.
Angkor Wat là một trong những
ngôi đền đồ sộ và nỗi tiếng nằm ở trong quần thể Angkor. Ngôi đền này được xây
dựng vào đầu thế kỷ thứ XII (1113) để thờ các vị thần của Ấn giáo. Và qua việc
thờ phụng này, nhà vua muốn bảo đảm sự bất tử của mình bằng việc đồng nhất bản
thân với các vị thần của Ấn giáo. Dưới thời vua Suryavarman II, Angkor Wat
không chỉ là một ngôi đền, mà cũng là trung tâm kinh đô của vương triều Khmer
và giữ một vị trí chiến lược quan trọng. Tên ban đầu của quần thể này vẫn chưa
được biết rõ. Các sử gia vẫn chưa tìm ra được văn bản hay bản khắc chữ nào đề cập
đến tên gọi của quần thể này.
Kiến trúc và những đối tượng
được phụng thờ tại Angkor Wat đã có những thay đổi qua sáu thể kỷ dưới triều đại
Khmer. Từ ban đầu là một ngôi đền để thờ các vị thần Ấn giáo như Vishnu và
Shiva, về sau Bồ-tát Quán Thế Âm (Avalokitesvara), vị Bồ-tát được thờ phụng phổ
biến trong Phật giáo Đại thừa, đã được đưa vào thờ phụng ở đây, vào thời kỳ Ấn
Độ giáo suy thoái ở Campuchia. Nhưng rồi sau đó, với sự hưng thịnh của Phật
giáo Theravada ở vùng đất này, những tín niệm và tôn tượng Phật đã được đưa vào
đây và Angkor Wat dần trở thành một địa điểm thờ phụng và chiêm bái quan trọng của
Phật tử theo Phật giáo Theravada.
Sau đó, Angkor và đế chế Khmer
bắt đầu suy yếu, bị đe dọa và tấn công bởi những đội quân xâm chiếm. Vào thế kỷ
XV, những vị vua Khmer bắt đầu phá hủy kinh thành này để di chuyển về miền biển
để lập kinh thành mới Phnom Penh. Lý do vì sao khiến những vị vua Khmer rời bỏ
nơi này vẫn chưa được biết rõ. Một vài học giả đoán định rằng do sự hư hại của
hệ thống nước ở đây đã dẫn đến những trận lụt tàn phá nghiêm trọng, khiến các vị
vua Khmer quyết định chuyển kinh đô về Phnom Penh. Vào thế kỷ XVI, thời kỳ vàng
son của Ankor suy tàn và những ngôi đền ở đây cũng bắt đầu bị đẩy lùi vào trong
rừng vắng. Tuy nhiên, trong khoảng thời gian từ thế kỷ XV đến thế kỷ XIX, những
nhà sư Phật giáo vẫn thường có mặt ở đây và chính họ một cách nào đó đã giữ gìn
và chăm sóc những ngôi đền này. Vào năm 1858, một nhà thám hiểm trẻ người Pháp
tên là Henri Mouhot, trong khi thám hiểm về các loại côn trùng trong rừng ở
Campuchia, đã phát hiện Angkor Wat và ông đã giới thiệu cho thế giới biết về địa
danh này trong một ký sự của mình. Henri Mouhot sau đó qua đời ở Lào vào năm 35
tuổi do bị sốt sét. Sau khi người Pháp thiết lập chế độ thuộc địa ở Campuchia
vào năm 1863, quần thể này đã trở thành tâm điểm của khảo cổ và nghiên cứu.
Kiến trúc của Angkor chịu ảnh
hưởng sâu sắc những quan niệm và tư tưởng của Ấn Độ. Angkor được xem như biểu
tượng của vũ trụ được cấu trúc theo vũ trụ học của Ấn giáo. Kinh thành được xây
dựng quanh một ngôi đền trung tâm ở trên một ngọn đồi mà nó tượng trưng cho núi
Tu Di (Meru), nơi các vị thần trú ngụ. Những tường thành của ngôi đền tượng
trưng cho những ngọn núi mà nó được tin là bao quanh vũ trụ. Nhiều kênh, lạch,
hào của Angkor là tượng trưng cho nước của vũ trụ…
Angkor Wat bao gồm năm tháp thờ
trung tâm, được bao quanh bằng một hào nước và ba dãy hành lang. Trên tường của
những dãy hành lang này, người ta khắc chạm những hình ảnh Apsara, những vũ
công, nhưng garuda, những cảnh trong sử thi Mahabharata
của Ấn Độ. Cách trang trí của người Khmer thể hiện một sự kết hợp dung hòa giữa
thần linh, con người và muông thú, và được thể hiện trên một bề mặt phẳng, mà
thường là bề mặt đá. Những nếp sinh hoạt thường ngày, những câu chuyện huyền
thoại từ sử thi, hay những trận chiến cũng được khắc chạm. Bên cạnh đó còn có
các tượng Bồ-tát và Naga. Naga được coi là vị bảo hộ đặc biệt đế chế Angkor.
Cũng có rất nhiều hình ảnh phụ nữ được khắc chạm ở Angkor Wat, con số lên đến
1.850; và với con số quá lớn như vậy, đôi khi nó khiến người ta có cảm tưởng đó
là chủ thể khắc chạm chính tại nơi đây.
Angkor Wat là viên ngọc của
người Campuchia, là niềm vinh quang và tự hào của người Khmer. Angkor Wat không
chỉ là một công trình tôn giáo hay là kinh thành hoàng cung, nó còn là một công
trình kiến trúc quy mô với nghệ thuật điêu khắc đá độc đáo mà nó đã tồn tại hơn
900 năm. Angkor Wat từ lâu không còn là một trung tâm quyền lực chính trị của
người Campuchia. Thủ đô của Campuchia ngày nay là Phnom Penh, nhưng Phnom Penh
được cho là có gốc rễ tâm linh và huyền bí của nó từ Angkor. Có một câu chuyện
kể rằng, có một lão bà tên là Penh, sau một trận lũ đã tìm thấy một khúc gỗ từ
Angkor cuốn trôi về. Khi chẻ khúc gỗ ra, bà thấy bên trong có bốn tượng Phật bằng
đá và một tượng thần Vishnu bằng đồng. Lão bà này quyết định đem năm bức tượng
lên thờ trên một ngọn đồi (trong tiếng Khmer có nghĩa Phnom) vào khoảng năm
1372.
Xung quanh ngọn đồi này sau đó mọc lên thành phố Phnom Penh, và cuối cùng trở
thành trung tâm đầu não mới của vương quốc Khmer.
Những ngôi đền ở trong quần thể
Angkor hiện vẫn là những địa điểm thờ bái và hành hương của nhiều người, và
trong đó có không ít là các Phật tử. Dù khởi đầu là một ngôi đền Ấn giáo, về
sau Angkor Wat đã trở thành một ngôi chùa Phật giáo và cũng trở thành như một
thánh tích Phật giáo quan trọng ở Campuchia. Ngày nay hình ảnh của Angkor Wat được
lấy làm biểu tượng ở trên lá cờ của Campuchia. Angkor được UNESCO công nhận là
Di sản thế giới vào năm 1992.