Ngày xưa, các Thầy Tỳ-kheo chuyên tâm tu tập chỉ cần bốn điều kiện vật chất thiết yếu để giữ gìn mạng sống. Các Thầy cần một bữa cơm trưa để duy trì mạng sống trong 24 giờ đồng hồ; một gốc cây hay hang đá để dựa hay nằm chợt mắt vài giờ trong đêm; một số loại thuốc thô để trị bệnh một số căn bệnh, và ba y để che thân và ngăn gió lạnh.
Về duyên khởi của ba y. Vào một đêm, trong lúc đang ngồi tại một khu đất trống, đức Phật nghĩ, nên quy định các thầy tỳ-kheo may sắm mấy y là đủ để che thân và ngăn gió lạnh. Đầu hôm, Ngài mặc y hạ. Giữa khuya, cảm thấy lạnh lạnh, Ngài khoác thêm y trung. Gần sáng, cảm thấy lạnh hơn, Ngài khoác thêm y thượng. Và Ngài nghĩ, ba y là đủ để các thầy tỳ-kheo che thân và ngăn gió lạnh. Từ đó, đức Phật quy định các thầy tỳ-kheo phải may sắm đủ và chỉ ba y, và không được lìa một trong ba y mà ngủ trừ trường hợp tăng yết-ma cho phép.
Ba y, theo dịch âm tiếng Trung Hoa, gồm y an-đà-hội (skt. antarvasa), y uất-đa-la-tăng (skt. uttarasangha) và y tăng-già-lê (skt. sanghati). Y an-đà-hội là y mặc phía dưới và phía trong; y này thường mặc trong tư phòng hay đi lại trong tự viện. Y uất-đa-la-tăng là y lớn mặc bên ngoài; y này thường mặc mỗi khi vào thôn xóm khất thực hay đến nhà bạch y thọ thực. Và y tăng-già-lê là y may hai lớp; y này mặc khi tham dự những đại lễ của Tăng như Bố-tát hay có duyên sự phải đi xa. Nhiều vị trưởng lão vẫn thường mặc y uất-đa-la-tăng khi ở trong tự viện hay y tăng-già-lê khi vào thôn xóm khất thực hoặc thọ thực. Ba y này may theo kích cỡ khác nhau và không có sự phân biệt điều y theo từng loại y. Công đụng chính của ba y là để che thân, ngăn gió lạnh và tham dự Tăng sự. Theo công dụng này và mặc kiểu Ấn Độ, các Thầy tỳ-kheo rất dễ dàng mặc và mang theo đủ ba y khi rời khỏi trú xứ cách đêm.
Tuy nhiên, khi truyền qua Trung Quốc, công dụng của ba y được hiểu theo cách khác và cách mặc cũng không giống cách mặc của chư Tăng Ấn Độ. Thông dụng, theo truyền thống Phật giáo Trung Quốc, ba y, an-đà-hội, uất-đa-la-tăng, và tăng-già-lê, thường có kiểu dáng hình chữ nhật, và kích cỡ của ba y bằng nhau; chỉ khác nhau ở những điều y ngang dọc hoặc y năm điều (y ngũ), hoặc y bảy điều (y thất) hoặc y chín đến hai mươi lăm điều. Y an-đà-hội (y ngũ) cũng gọi là Tác vụ y, tức là y này mặc khi chấp tác hay đi lại trong tự viện. Y uất-đa-la-tăng (y thất) cũng gọi là Nhập chúng y, tức là y này mặc khi tham dự Tăng sự như họp chúng, thọ trai hay đi đường… Y tăng-già-lê cũng còn gọi là Đại y. Đại y chia làm ba bậc, bậc hạ từ 9 đến 13 điều, bậc trung từ 15 điều đến 19 điều và bậc thượng từ 21 đến 25 điều. Y này thường mặc khi thăng tòa thuyết pháp, vào cung vua giảng đạo… Theo truyền sử của Thiền tông Trung Hoa, Đại y của đức Phật được truyền trao cho Tổ Ca-diếp và cuối cùng truyền đến Tổ Huệ Năng. Ngày nay, kiểu dáng và cách mặc ba y của chư Tăng Bắc tông Việt Nam giông giống kiểu dáng và cách mặc ba y của chư Tăng trong truyền thống Phật giáo Trung Quốc. Theo kiểu dáng của ba y ngày nay, chư Tăng chỉ có thể đắp một trong ba y khi tham dự những Tăng sự hay Pháp sự có tính thiêng liêng như bố-tát, tụng kinh, lễ sám...
Chư Tăng Bắc tông, ngoài ba y, còn có những y phục thường nhật như quần áo vạt hò, nhật bình hay tràng nâu. Theo cách giải thích của Hòa thượng Nhất Hạnh, ngày nay, y an-đà-hội tương đương với thường phục của chư Tăng Ni như quần áo vạt hò, hay nhật bình ngắn; y uất-đa-la-tăng tương đương với giáo phục như áo nhật bình dài hay áo tràng nâu; và y tăng-già-lê tương đương với lễ phục như y hậu. Hiểu ba y theo cách này thì công dụng ba y của chư Tăng Bắc tông cũng giống giống công dụng của chư Tăng Ấn Độ ngày xưa. Và hiểu theo cách này, chư Tăng Bắc tông có thể mặc và đắp cùng lúc ba y khi tham dự đại lễ và dễ dàng mang theo đủ ba y khi rời khỏi trú xứ cách đêm.
Ngày nay, cách mặc và đắp ba y của chư Tăng các nước Nam tông và chư Tăng thuộc truyền thống Tây Tạng phần nhiều còn giống kiểu mặc và đắp ba y của chư Tăng Ấn Độ ngày xưa. Chư Tăng các quốc gia này vẫn mặc y an-đà-hội khi ở trong tư phòng hay đi lại trong tu viện, đắp y uất-đa-la-tăng khi đi khất thực hay đi đường và khoác thêm y tăng-già-lê khi tham dự đại lễ hay mang theo khi đi xa. Nhiều vị trưởng lão vẫn đắp y uất-đa-la-tăng khi sinh hoạt trong tu viện và khoác thêm y tăng-già lê khi vào xóm làng khất thực hay thọ thực. Ví dụ như đức Đạt-lai lạt-ma. Ở trong tu viện, ngài thường mặc y an-đà-hội và có khi đắp thêm y uất-đa-la-tăng. Và khi đi xa, ngài khoác y uất-đa-la-tăng và mang thêm y tăng-già-lê và đắp đại y tăng-già-lê khi giảng pháp hay tham dự hội nghị Tăng-già. Đại y của ngài thường là màu vàng sáng và hai y kia là màu đỏ sẩm.
Thích Nguyên Lộc

Chú thích: [1] Hòa thượng Thích Nhất Hạnh, trong "Y, bát, tọa cụ và vật dụng cá nhân" được đăng trên trang mạng thuvien-thichnhathanh.org.