“Gió đưa cành trúc la đà/Tiếng chuông Thiên Mụ, canh gà Thọ
Xương”.
Đã hơn 300 năm qua, tiếng chuông Thiên Mụ vẫn đều đặn giữ nhịp thời gian. Nhưng,
chuông ấy mỗi ngày hai buổi được gõ như thế nào thì mấy ai
biết ?
(Hình
bên: Nhà sư trẻ Thích Quang Thiện là một trong những người đang giữ hạnh nguyện
đánh chuông chùa Thiên Mụ - Ảnh: Bùi Ngọc Long)
Tương truyền về linh khí
Chùa Thiên Mụ (còn gọi là Linh Mụ) tọa lạc trên một ngọn đồi xã Hà Khê (cũ) mặt
nhìn xuống dòng sông Hương, như thể đầu rồng ngoảnh lại, cách Cố đô Huế về phía
Tây khoảng 5 km. Sách Ô Châu Cận Lục của Dương Văn An viết năm 1553, đã mô tả về
ngôi chùa: Chùa nằm phía Nam xã Hà Khê huyện Hương Trà, ở trên đồi núi, dưới
giáp dòng sông, cảnh đẹp vượt hẳn ba nghìn thế giới, gần gang tấc với thiên trì.
Khách tản bộ đăng lâm bỗng chốc phát lòng lành, tiêu tan tục lụy...”.
Tương truyền, năm Tân Sửu (1601), chúa Nguyễn Hoàng, nhân buổi dạo chơi phong
thủy, thấy vùng đồng bằng xã Hà Khê, có một ngọn đồi cao nổi lên như hình rồng
quay đầu nhìn lại, phía trước trông ra sông dài, phía sau có hồ lớn, cảnh trí
rất đẹp, hỏi người dân địa phương, người ta cho biết: Ngọn đồi này linh lắm, xưa
có bà lão mặc áo đỏ quần xanh, ngồi trên ngọn đồi nói rằng: “Rồi sau sẽ có vị
chân Chúa đến đây sửa núi lập chùa để tụ linh khí, giữ bền long mạch”. Nói xong bà lão biến mất. Chúa Nguyễn Hoàng cho rằng đất này
có khí thiêng mới lập chùa gọi tên là chùa Thiên Mụ. Đến đời chúa Nguyễn Phúc
Chu (1691-1725), ông là một cư sĩ tại gia thọ giới với ngài Thạch Liêm hòa
thượng, phái Tào Động, pháp danh là Hưng Long, rất chú trọng đến việc chăm lo kỷ
cương phép nước, khuyến khích xây dựng chùa chiền, chấn hưng Phật giáo.
“Bách bát hồng thanh”
Chùa Thiên Mụ hiện có hai quả chuông. Một quả chuông được đúc vào năm Canh Dần (1710) đặt trong một ngôi
nhà bát giác phía bên phải tháp Phước Duyên (nhìn từ trong ra).
Chuông cao 2,50m, đường kính miệng 1,40m, cân nặng 3.285 cân (tương
đương 1.986 kg). Trên chuông có khắc bài minh của chúa
Nguyễn Phúc Chu “chú nguyện mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an”. Tương
truyền trong ngày rằm Phật đản, chú nguyện đúc chuông có hàng trăm quan viên
Phật tử đến quy y, thọ giới đã phát tâm thả vào vạc đồng sôi rất nhiều vật quý
giá... bằng một niềm tin bất hoại.
Chính vì vậy chiếc chuông đã mang trong mình cả những giá trị tâm linh và một
hàm lượng hợp kim đặc biệt tạo nên âm thanh ngân nga siêu thoát. Đến thời
vua Thiệu Trị, vua đã cho xây tháp Từ Nhân (sau đổi tên thành tháp Phước Duyên)
cao bảy tầng và xây đình Hưng Nguyện, viết văn bia để
lưu giữ công đức xây tháp và đình. Vua cũng cho xây dựng hai tiểu đình trước
Nghi môn để dựng bia đá khắc bài minh Thiên Mụ chung thanh và đưa chùa Thiên Mụ
vào danh mục 20 cảnh đẹp chốn Thần kinh. Trong bài minh, có đoạn: “Bách bát hồng
thanh tiêu bách kết/Tam thiên thế giới tỉnh tam duyên... (Một trăm lẻ tám tiếng
chuông tiêu tan trăm nỗi oan kết muộn phiền/Ba ngàn thế giới tỉnh ba duyên...” (ngộ
lý duyên khởi của nhà Phật). Chuông này hiện nay chỉ được đặt
như một pháp khí của chùa mà không đánh. Còn chiếc chuông đang làm nhiệm
vụ giữ nhịp thời gian của “tiếng chuông Thiên Mụ” hiện nay được đúc vào năm Gia
Long thứ 14 (1815), đặt trên lầu chuông bên trái cổng Tam Quan, để đi vào điện
Đại Hùng.
Trong thời đại phong kiến, người đánh chuông chùa Thiên Mụ do Tăng cang (chức
danh do triều đình phê chuẩn) của chùa phân công. Kế tục hạnh
nguyện và giữ hồn cho tiếng chuông Thiên Mụ hiện nay là các nhà sư trẻ đang tu
học tại chùa. Thượng tọa Thích Trí Tựu cho biết từ xưa đến nay, chuông
chùa vẫn được đánh mỗi ngày hai thời (hai lần), vào lúc 19 giờ 30 và 3 giờ 30
sáng. Mỗi lần đánh trong thời gian một tiếng đồng hồ (60 phút)
bằng 108 tiếng chuông để xóa đi 108 nỗi phiền muộn trong thế gian. Theo
giáo lý nhà Phật, chúng sinh trong tam giới (gồm dục giới, sắc giới và vô sắc
giới) đều có chung bát khổ (sinh khổ, lão khổ, bệnh khổ, tử khổ,
ngũ ấm xí thạnh khổ, oán tằn hội, ái biệt ly khổ và cầu bất đắc khổ). Từ
căn bản của 8 điều khổ sẽ dẫn đến 108 nỗi phiền não được chia nhỏ
theo
trạng thái tâm lý và tình cảm. Trong mỗi tiếng chuông của người thiền giả đều
mang theo tâm nguyện từ bi gửi gắm đến chúng sinh giải tỏa mọi
muộn phiền đau khổ.
Công phu gõ chuông Thiên Mụ
Cái khó của việc gõ chuông Thiên Mụ là không phải bất kỳ ai cũng
làm được.
Tiếng chuông đầu tiên phải cất lên đúng vào lúc 3 giờ 30 mỗi sáng, đều đặn trong
một tiếng đồng hồ và phải đủ 108 dùi (lần gõ). Với người tu luyện chưa có đủ
công phu thì chắc chắn sẽ không làm chủ được bản thân để mỗi sáng thức dậy đúng
và đủ thời gian để đánh đủ 108 tiếng chuông trong thời gian 60 phút mà không
phải canh đồng hồ hay dùng bất cứ phương pháp nào để giữ nhịp. Mỗi sáng sau khi
thức dậy tĩnh tọa hành thiền, người đánh chuông bước xuống khỏi thiền sàn và đi
trong bước chân thiền từ tăng phòng đến tháp chuông, đánh tiếng đầu tiên đúng
vào lúc 3 giờ 30, không được sai lệch. Giai thoại thiền môn kể rằng, cố
hòa thượng Thích Đôn Hậu là một thiền sư gắn liền nhiều nhất với hạnh nguyện
đánh chuông.
Lúc sinh thời, những khi còn khỏe, hòa thượng vẫn thường thức dậy
đánh chuông hằng đêm và tiếng chuông của ngài có âm thanh vang vọng thanh thoát
một cách lạ thường. Những người cao niên ở các làng xung quanh khu vực chùa
Thiên Mụ như Nguyệt Biều, An
Ninh Thượng, Long Hồ, Ngọc Hồ, Lựu Bảo, Xuân Hoa... cho biết, khi nào hòa thượng
đi vắng hay đau ốm là biết liền. Bởi tiếng chuông được người
khác thay thế là biết ngay; âm sắc và nhịp điệu của tiếng chuông sẽ khác hẳn.
Tiếng chuông Thiên Mụ ngoài âm sắc của tiếng đồng được chế tác bằng một kỹ thuật
đúc truyền thống hoàn hảo, nó được vang xa nhờ vào vị trí đặt chuông trên đồi
cao, lại có dòng sông Hương trải dài như một chất dẫn truyền tự nhiên huyền
diệu... Nhưng trên tất cả những yếu tố ấy còn có ẩn chứáa một âm sắc
vi
diệu khó diễn đạt từ chính công phu thiền định và hạnh nguyện từ bi được chuyển
tải trong mỗi tiếng chuông của người hành đạo.
Ngày nay, trước hàng vạn tạp âm của nhịp sống đô thị, tiếng chuông Thiên Mụ hằng
đêm vẫn giữ nhịp thời gian, gửi vào trần thế tiếng thiền vi
diệu.
Nguồn: TVHS