Mùa đông năm nay ấm hơn mọi năm.  Nhớ năm trước có những trận bão tuyết ngập phố xá khiến các trường phải đóng cửa hết mấy ngày.  Vậy mà bây giờ cũng đã vào cuối đông, chỉ có nhiều những ngày mưa.  Mùa đông không có một ngày tuyết, lại cảm như thấy thiếu. 

Thời gian vào lúc chuyển mùa thường khiến ta bước chậm lại đôi chút, khi trên con đường mình đi chợt bắt gặp những mầm lá xanh trên một cành cây khô gầy, hay nhìn thấy vài nụ hoa nhỏ trong một bụi cây trơ trụi bên đường. 

Mà đời sống cũng vậy, những thăng trầm của cuộc sống chung quanh cũng thường khiến ta chậm bước lại.  Thường thì chính những khó khăn bất ngờ trong cuộc sống lại giúp ta ý thức được những tạm bợ và đổi thay của cuộc đời, và biết nhìn lại sâu xa hơn.

Cái khăn sạch

Trong chúng ta có lẽ không ai lại không bị ảnh hưởng bởi những khó khăn của tình trạng kinh tế ngày nay.  Tôi nghe nói, tình trạng kinh tế sụp đổ hôm nay là cũng do ở lòng tham, greed, của chúng ta mà ra.  Và lòng tham ấy không phải của riêng một nhóm người nào, mà là của tất cả chúng ta, của kẻ bán lẫn người mua, muốn làm lợi một cách nhanh chóng và dễ dàng.

Cũng mong rồi người ta sẽ tìm được phương cách để thoát ra được khỏi tình trạng này.  Nhưng nếu như ta không nhìn thấy được gốc rễ của vấn đề thì mình cũng khó thật sự chuyển đổi được nó phải không bạn.

Tôi có đọc một bài báo kể lại một câu truyện về chiếc khăn sạch của nhà văn Trần Quốc Tiến.  Có một ông bác bảo đứa cháu trai sáu tuổi lấy khăn lau cho sạch cái bàn để ông chuẩn bị tiếp khách.  Thằng bé vâng lời, mang khăn lên lau bàn.  Nhưng sau mỗi lần nó lau xong ông đều kiểm tra lại, và thấy cái bàn bẩn vẫn hoàn bẩn.  Người bác xem lại và hiểu ra nguyên do khiến thằng bé lau mãi mà cái bàn vẫn không thể sạch.  Ông hỏi: “Cháu có biết tại sao không?”, thằng bé thật thà bảo: “Dạ không ạ.”  Người bác đưa cho nó xem cái khăn rất bẩn, ôn tồn bảo: “Cái khăn này quá bẩn, cháu thấy không, cho nên cháu lau mãi mà bàn vẫn chưa sạch được là phải. Muốn lau bàn thật sạch, trước hết cháu phải giặt cái khăn cho sạch đi đã”.  Thằng bé vâng lời rồi đi giặt khăn. 

Chuyện đơn sơ thôi nhưng sâu sắc phải không bạn.  Dùng cái khăn dơ để lau chùi thì vật được lau chùi ấy không thể nào sạch được, mà nhiều khi còn lại dơ hơn lúc chưa lau chùi.

Có người bảo rằng, cuộc đời sẽ tốt đẹp hơn biết bao nếu như có được thêm những người giàu có, như Warrent Buffett, Bill Gates, biết đem san xẻ sự giàu có của mình, đóng góp vào các công việc từ thiện, giúp nâng cao cuộc sống của người chung quanh.  Lẽ dĩ nhiên, đó là một điều quá hay đẹp rồi phải không bạn!

Nhưng trong cuộc sống tôi nghĩ chúng ta cần một cái nhìn rộng lớn hơn nữa.  Chúng ta cần nhìn sâu xa hơn để thấy rõ được nguyên nhân của khổ đau.  Chúng ta sẽ không thể thật sự thay đổi được gì nếu như mình không thấy được những gì cần chuyển hóa.

Ngày là ngày và đêm là đêm

Khi đứng trước một cây khô héo với những chiếc lá vàng úa, nếu ta biết chăm sóc cho gốc rễ của nó, thay vì chỉ tưới nước vào những chiếc lá khô héo, thì cây ấy sẽ dễ dàng trở lại xanh tươi hơn, phải không bạn.  Và trên con đường tu học, thấy rõ được thực tại của mình là một phương cách rất nhiệm mầu để chuyển hóa những khổ đau trong ta và cuộc sống chung quanh mình.

          Trong Kinh Tương Ưng, Phật có dạy rằng chúng ta chỉ có thể chuyển hóa những ham muốn, buồn giận, sợ hãi, khổ đau bằng cách nhìn thấy nó một cách chân thật.  Ngày xưa Phật thường đi vào những nơi rừng vắng để tham thiền.  Vào những đêm khuya tối trời, mỗi tiếng động, mỗi cành cây khô gẫy, mỗi tàng lá lung lay, mỗi bóng một con thú đều có thể làm phát sinh lên trong ta một sự tưởng tượng, một nỗi khiếp sợ. 

          Phật kể, nếu như nỗi sợ ấy phát sinh trong khi đang đi, thì ngài sẽ tiếp tục đi và "không dừng bước, không ngồi xuống, không nằm", nếu như nỗi sợ ấy phát sinh trong khi đang đứng thì ngài sẽ vẫn tiếp tục đứng, "không đi, không ngồi, không nằm."  Phật sẽ vẫn giữ nguyên tư thế ấy và tĩnh lặng quan sát cho đến khi nào nỗi sợ qua đi ngài mới đổi oai nghi.

"Này Janussoni, lúc ta đang đi, nỗi sợ hãi kinh hoàng lại phát sanh. Biết vậy, ta không dừng bước, không ngồi xuống, không nằm, sáng suốt cương quyết đương đầu với thử thách và chế ngự nó.

"Khi ta đang đứng, nỗi lo sợ cũng phát sanh. Biết vậy, ta không đi, không ngồi, không nằm, sáng suốt cương quyết đương đầu với thử thách và chế ngự nó.

"Khi ta đang nằm, nỗi lo sợ cũng phát sanh. Biết vậy, ta không đứng dậy, không đi, không ngồi, sáng suốt cương quyết đương đầu với thử thách và chế ngự nó.

"Này Janussoni, có nhiều đạo sĩ cho rằng ngày và đêm cũng như nhau, Như Lai lại nói: 'Ngày là ngày và đêm vẫn là đêm' ".

Trong khi những đạo sĩ khác nói với Phật rằng phương cách của họ là quán tưởng rằng ban đêm cũng như ban ngày, tuy trong đêm tối họ vẫn cảm thấy như ban ngày, nên không có một nỗi sợ hãi nào hết.  Nhưng Phật không đồng ý, ngài dối diện với thực tại để thấy được gốc rễ của vấn đề, “ngày là ngày và đêm vẫn là đêm”.  Đức Phật không tránh né, cũng không tưởng tượng thêm gì khác hơn, ngài chỉ đơn sơ tiếp xúc với những gì đang xảy ra và thấy được nó như-là.

Đức Phật đối diện với những nỗi sợ của mình bằng một thái độ từ tốn và ôn hòa.  Ngài chế ngự chúng bằng một cái thấy tĩnh lặng, sáng suốt, không phản ứng.  Quay về nương tựa với chính mình.  Và nhờ một cái thấy tĩnh lặng và trong sáng ấy, tuy không làm gì hết, mà những khổ đau lại tự nhiên được chuyển hóa.

Bạn biết không, trên con đường tu học nhiều khi chúng ta vẫn mong tìm một phương pháp nhiệm mầu nào đó để chuyển hóa khổ đau của mình.  Nhưng nhiều khi ta chỉ cần biết dừng lại và đối diện với chính nó mà thôi, thấy được rõ những gốc rễ khổ đau nào đang có mặt trong ta.  Và tôi nghĩ, nếu như mình vẫn chưa nhìn thấy thì có lẽ sẽ khó có một phương pháp nào lại có thể giúp ta thấy được. 

Đó cũng là con đường của Phật dạy về một cái thấy chân thật, chánh kiến, phải không bạn.  Nhìn vào thực tại đang có mặt, nương tựa vào sự trong sáng của chính mình, để thấy được rằng ngày là ngày và đêm là đêm. 

Buộc chèo vào hoàng hôn

Bầu trời hoàng hôn của một cuối đông cũng có một vẽ đẹp rất riêng.  Có những buổi chiều trên con đường về nhà, tôi nhìn những áng mây pha lẫn màu vàng tím nhuộm thẩm chân trời, thật đẹp.  Dường như những sắc màu của mùa thu năm trước cũng vẫn còn vướng quyện trong áng mây cuối trời vào những ngày hết đông. 

Tôi nhớ đến một bài thơ của cụ Nguyễn Trãi viết trong một buổi chiều tà, khi ông lên thăm một ngôi chùa nằm trên núi cao,

Du Sơn Tự

Đoản trạo hệ tà dương

Thông thông yết thượng phương

Vân quy thiền tháp lãnh

Hoa lạc giản lưu hương

Nhật mộ viên thanh cấp

Sơn không trúc ảnh trường

Cá trung chân hữu ý

Dục ngữ hốt hoàn vương

Lên chùa trên núi

Buộc chèo vào hoàng hôn

Lên lễ Phật bước dồn

Mây về giường thiền lạnh

Hoa rụng suối đưa hương

Trời lặn, tiếng vượn gấp

Núi không, bóng trúc trườn

Trong cảnh thật có ý

Định nói, bỗng quên luôn.

Phạm Thảo Nguyên (dịch)

Tôi thích câu thơ dịch ấy "Buộc chèo vào hoàng hôn."  Chiếc thuyền nhỏ trên sông dưới bóng chiều tà.  Không gian trôi chạm nhẹ vào với thời gian.  Ta có mặt ngay nơi đây rất tự nhiên mà không thấy một sự cố gắng nào hết.  Chiếc mái chèo ngắn gác vào với bầu trời hoàng hôn, yên nghỉ.  Không còn gì xao động.  Nước sông tĩnh lặng.

Trên con đường lên núi, mây trôi ngang qua một am thiền trống không, hoa rụng bên bờ suối hương tỏa ngát núi rừng, vạt ánh nắng vàng vắt ngang cuối chân mây, đâu đây tiếng vượn kêu giữa núi vắng không, bóng trúc đổ vươn dài theo ánh hoàng hôn.  Và giữa một hiện hữu trong sáng ta chợt ý thức rằng có lời nào cần để nói nữa đâu...

Nguyễn Duy Nhiên