Có lần đi dạo với một người bạn, anh ta hỏi tôi, "Nếu như bây giờ mình gặp Phật và được phép hỏi Ngài một câu, anh nghĩ ta sẽ hỏi gì?"

Câu hỏi ấy như là một công án bạn hả?  Có lẽ tôi sẽ không đặt một vấn đề gì xa vời hay viển vông, nhưng thật ra tôi cũng không nghĩ ra được mình sẽ hỏi gì!  Tôi nhớ, những lần có dịp được gặp các vị thầy lớn, những bậc có sự tu tập sâu sắc, tôi thường có những nghi vấn trong tâm định sẽ mang ra hỏi.  Nhưng khi ở gần và tiếp xúc với các vị ấy thì tôi thấy dường như những thắc mắc của mình là không cần thiết.  Sự có mặt của họ đã trả lời hết mọi thắc mắc cho tôi rồi.  Bạn biết không, thật ra có lẽ ta cũng sẽ không cần hỏi gì hết. 

Được mời uống một tách trà, nghe đọc một bài thơ, nhìn vạt nắng sớm mai trải trên sàn gỗ, được chỉ cho nhìn một áng mây trắng đang bay trên bầu trời, một con sâu nhỏ trên lá...  tôi thấy tất cả dường như muôn đời vẫn là như vậy, không thêm cũng chẳng bớt.  Tôi nghĩ, có lẽ chúng ta chỉ có thắc mắc và nghi ngờ, khi ta vô tình đánh mất sự sống đang có mặt trước mắt và đi tìm kiếm một cái gì đó xa xôi, phải không bạn!

Xin được gửi đến các bạn một chia sẻ dưới đây của ông Clark Strand.

--- oOo ---

Có lần, một người du sĩ tên là Vacchagotta đến gặp Phật và hỏi: "Thưa Ngài, sau khi chết một người đã giác ngộ và giải thoát rồi sẽ đi về đâu?"  Nhưng dù cho anh ta có cố đặt câu hỏi cách nào đi chăng nữa, đức Phật vẫn nói rằng câu hỏi của anh là không đúng, vì nó không thích hợp.  Sau cùng, Phật bảo anh ta "Này, Vaccha hãy lượm những que củi nhỏ quanh đây và nhóm lửa lên".  Anh ta vâng lời nhặt các que củi lại và đốt lửa.  Ðức Phật lại nói: "Anh hãy bỏ thêm củi vào!"  Anh ta làm theo lời Phật dạy.  Ðức Phật hỏi: "Thế nào rồi?"  Vacchagotta đáp: "Dạ, lửa cháy rất tốt".  Ðức Phật lại bảo: "Thôi đừng bỏ thêm củi vào nữa".  Và sau đó đám lửa lụi tàn dần.  Ðức Phật hỏi: "Thế nào rồi?"  "Dạ, đám lửa đã tàn, thưa Ngài."  Đức Phật hỏi, "Nếu bây giờ có người hỏi anh rằng ngọn lửa tắt rồi đi về ngã nào?  Hướng Đông hay hướng Tây, Nam hay Bắc?  Ði tới trước hay phía sau?  Trái hay phải?  Lên hay xuống?  Vaccha sẽ giải đáp thế nào? "

-               "Câu hỏi đặt như thế không đúng, thưa Ngài, bởi vì lửa cháy do nhiên liệu, cỏ và cây khô.  Khi nhiên liệu hết, không còn nhiên liệu nữa, không còn gì nuôi ngọn lửa nữa, ta nói rằng ngọn lửa tắt."  Vacchagotta đáp.

-               “Cũng đúng như vậy, đó cũng là điều sẽ xảy ra cho kẻ đã giải thoát sau khi mất.  Cũng giống như ta bứng gốc một cây kè và không còn gì có thể đâm chồi lên nữa, nó tắt hẳn." 

Và đức Phật kết luận, "Này Vaccha, người ấy đã vứt bỏ được cái gọi là thân này rồi, không thể đo lường được, thật siêu việt, mênh mông như biển lớn.  Nói rằng vị ấy tái sanh là không đúng.  Nói rằng vị ấy không tái sanh cũng không đúng.  Mà nói rằng vị ấy không tái sanh cũng không không tái sanh cũng không đúng."

Nghe những lời ấy xong, Vacchagotta cảm thấy vô cùng hạnh phúc.  Anh nói những lời Phật dạy như một ngọn đuốc soi sáng một căn phòng đang tối, và anh nguyện sẽ nương tựa vào tuệ giác ấy để sống.

Đó là ngày xưa.  Còn bây giờ là ngày nay.  Nhưng có điều là xưa nay gì thì vấn đề cũng không có gì là khác biệt nhau lắm.  Vì câu trả lời ta tiếp nhận từ giáo pháp của đức Phật, bao giờ cũng hoàn toàn tương xứng và phù hợp với sự sâu sắc của câu hỏi mà ta đặt ra.

Vào thập niên 70, thiền sư Ajahn Chah được mời sang giảng dạy ở Anh.  Vào cuối chuyến đi, sau một bài nói chuyện trước khi trở về lại Thái Lan, ngài Ajahn Chah hỏi đại chúng có mặt "Quý vị còn có những câu hỏi chót nào không?  Có vấn đề gì mà quý vị vẫn còn thắc mắc và chưa thấy hài lòng chăng?"

"Thưa có," một người phụ nữ đáp.  "Tôi đã được nghe giáo lý này trong nhiều năm qua, nhưng chưa bao giờ tôi nghe một câu trả lời nào thật thoả đáng cho câu hỏi 'Trạng thái Niết bàn là gì?  Chúng ta có còn hiện hữu nữa hay không?' "

Có một ngọn nến đang cháy bên cạnh bục ngồi của Ajahn Chah.  Thấm ướt hai ngón tay, Ngài quay sang và bóp tắt ngọn nến.

"Bây giờ ngọn nến đã tắt rồi, chúng ta có còn gì để bàn luận thêm về nó không - nó đã đi đâu, bây giờ nó có hiện hữu ở một nơi nào khác hay không?"  Ajahn Chah hỏi.  Và khi người phụ nữ đặt câu hỏi im lặng, không trả lời, Ngài nói thêm, "Không.  Không có một lời giải thích hay luận bàn nào là thích hợp."

"Cô có hài lòng với câu trả lời của tôi không?"  Ajahn Chah hỏi.

"Không!"  cô ta đáp.

"Tôi cũng vậy, tôi cũng không hài lòng với câu hỏi của cô."

--- oOo ---

Tôi nghĩ, có những câu hỏi mang ta đi thật xa, dẫn ta đến những tranh cãi và luận bàn suông, và có những câu hỏi giúp ta trở về tiếp xúc với sự sống đang có mặt ngay trước mắt.  Mà nhiều khi những vấn đề có liên quan đến hạnh phúc và khổ đau của chính mình, lại là những điều chúng ta ít khi muốn thật sự đặt ra… và thật ra đó mới chính là những câu hỏi đúng, bạn có nghĩ vậy không?

Nguyễn Duy Nhiên dịch