Ta cho người cơm ăn áo mặc, người cho ta lại điều kiện để tạo thành phước đức. Ta cho người công ăn việc làm, người làm việc cho ta lại thành phẩm và lợi nhuận.

Trong sự tương quan tương sinh của sự sống, ta cho người cái nầy, người cho ta lại cái kia, nên chính cho là nhận, chính nhận là cho, ấy là chân lý của cuộc sống và công bằng của lẽ sống. Trong cuộc sống ta không bao giờ có cái cho hay cái nhận đơn thuần.

Thầy cho trò những kiến thức, chữ nghĩa, nghề nghiệp; thầy nhận từ trò lòng kính trọng và sự biết ân. Vua ban ân tứ cho dân, cũng chính là vua đang nhận phước đức từ muôn dân.

Thầy và trò, vua và dân như vậy, không hề hiện hữu trong ý nghĩa đơn thuần mà hiện hữu trong ý nghĩa tương quan duyên khởi. Họ hiện hữu để giúp nhau, để cùng nhau tồn tại trong một ý nghĩa nhất định nào đó của cuộc sống con người.

Chân lý của cuộc sống là không có sự hiện hữu nào là sự hiện hữu đơn thuần, mà mọi sự hiện hữu là hiện hữu tương quan giữa cho và nhận hay giữa nhận và cho, hay nói chính xác hơn chính cho là nhận và chính nhận là cho.

Ta cho cuộc sống bao nhiêu, thì ta nhận lại từ cuộc sống bấy nhiêu. Ta nhận từ cuộc sống bao nhiêu, thì ta cho lại cuộc sống bấy nhiêu. Ta cho cuộc sống bao nhiêu sự thanh cao, thì ta nhận lại bấy nhiêu sự thanh cao từ cuộc sống. Ta cho cuộc sống bao nhiêu sự thấp kém là ta nhận lại sự thấp kém từ cuộc sống bấy nhiêu.

Không có cái cho hay cái nhận đơn thuần nào mà có thể tự hữu. Công bằng trong cuộc sống con người, chính là sự hiện hữu tương quan duyên khởi. Thấy rõ sự công bằng, ngay nơi mọi sự hiện hữu tương quan duyên khởi ấy, cái thấy ấy là cái thấy của trí tuệ.

Tại sao? Vì cái thấy ấy có khả năng chạm tới và tiếp xúc được với thể tính chân thực của sự sống và có khả năng chặt đứt mọi hệ lụy do những nhận thức sai lầm đem lại cho ta từ một đời hay nhiều đời.

Từ bi trong đạo Phật không hề mang ý nghĩa của nhận thức và không thể nào sinh khởi từ nhận thức một phía. Từ bi trong đạo Phật sinh khởi từ trí tuệ. Từ bi chỉ là những hành động chuyển tải trí tuệ. Không có trí tuệ, ta không bao giờ có từ bi.

Trong ý nghĩa duyên khởi hay trong ý nghĩa công bằng của sự sống, không có cái cho và cái bị cho, không có cái nhận và cái bị nhận hay nói cách khác không có cái cho và cái nhận. Tại sao? Vì ý nghĩa cho và nhận, chỉ là những ý nghĩa của nhận thức quy ước và phân biệt mà không phải là tự thân của thực tại.

Nhận thức và phân biệt giữa cho và nhận theo quy ước thường đẩy con người rơi vào hai trạng thái của mặc cảm là tự tôn và tự ty.

Cho, thường rơi vào mặc cảm tự tôn, vì vậy mà người cho không thể tạo ra được sự an lạc và phước đức lâu dài cho chính mình. Nhận, thường rơi vào mặc cảm tự ty, nên người nhận không cảm thấy thoải mái và tự chủ lâu dài của chính mình.

Từ bi trong đạo Phật là từ bi của trí tuệ, nên người nào thực hành hạnh từ bi của đạo Phật, người ấy phải có khả năng xóa sạch lằn mức giữa cho và nhận. Và phải biết rằng, cho và nhận không phải là hai thực thể tách rời. Chính cho là nhận và chính nhận là cho.

Nếu không có người nhận, thì ta lấy ai để cho và nếu không có ai để cho, thì ý nghĩa cho làm sao thành tựu được? Vì vậy, không có cái cho nào hiện hữu đơn thuần, mà chính cho là nhận. Và cũng không có cái nhận nào hiện hữu đơn thuần, mà chính nhận là cho.

Trong đời sống hàng ngày, ta quán chiếu tính duyên khởi của vạn hữu giữa cho và cho một cách thường trực là ta có khả năng xóa sạch những tâm ý cao ngạo trong ta, vì ta đã thấy rất rõ chính cho là nhận. Và ta quán chiếu tính duyên khởi của vạn hữu giữa nhận và nhận là ta có khả năng xóa sạch những tâm ý mặc cảm thấp kém trong ta, vì ta đã thấy rất rõ chính nhận là cho.

Tâm ý cao ngạo và tự tôn của ta đã làm cho trí tuệ của ta bị vẩn đục và chính nó đánh mất hoàn toàn tâm từ bi của ta. Tâm ý mặc cảm thấp kém và tự ty của ta cũng làm cho trí tuệ của ta vẩn đục, và cũng đánh mất hoàn toàn tâm từ bi của ta.

Trong đời sống, ta chỉ có trí tuệ và từ bi đích thực, khi nào ta có cách nhìn và cách hành xử không phiến diện.

Cách nhìn không phiến diện, gọi là cách nhìn của người đệ tử Phật và cách hành xử không phiến diện, gọi là cách hành xử từ bi của đệ tử Phật.

Với cách nhìn và cách hành xử ấy, người đệ tử Phật đi đến đâu cũng lợi ích và sống ở đâu cũng an toàn.

Ta chỉ có tâm từ bi và có khả năng thực hành tâm ấy, khi nào tâm ý ta không bị chi phối bởi hai hạt giống của tự tôn và tự ty nầy.

Và, ta có từ bi, chỉ khi nào ta có trí tuệ và chỉ khi nào ta có trí tuệ ta mới có từ bi.

Thích Thái Hòa