Ngưng Lặng Soi Lại Mình
Nguyễn Duy Nhiên
Vào những ngày nghỉ cuối tuần, tôi thường ra một quán cà phê hay tiệm sách gần nhà để ngồi đọc sách. Ở bên này có những tiệm sách lớn, bên trong có hàng bán cà phê với những chiếc bàn nhỏ, chúng ta có thể ngồi uống nước, đọc sách hay viết lách gì cũng được, rất thích và tiện lợi.
Có một lần ngồi nơi chiếc bàn nhỏ trong góc phòng, tôi nghe họ mở bài hát "Send In the Clowns". Bài hát có nhịp điệu chậm, với những nốt nhạc đều đều như một lời thở than. Tôi vẫn nghe bài hát này rất nhiều lần nhưng có lẽ chưa bao giờ hiểu ý tác giả! Có người bạn giải thích rằng, ngày xưa trong những gánh xiếc, mỗi khi có những màn trình diễn nào nguy hiểm nếu lỡ có tai nạn xảy ra, thường có một anh hề chạy vào sân khấu làm trò để che lấp, đánh lạc hướng chú ý của khán giả. Và trong cuộc đời cũng vậy, mỗi khi gặp khổ đau, đôi khi người ta cũng muốn tìm kiếm một niềm vui tạm bợ nào đó, để khỏa lấp vấn đề. Bài hát ấy là của một nhân vật trong một vở nhạc kịch, cô ta than thở và mỉa mai những thất vọng trong cuộc sống của mình, send in the clowns. Và cô hy vọng rằng, sang năm sau đời cô sẽ có nhiều hạnh phúc hơn, well, may be next year…
Mà cuộc đời này thì có bao giờ mà lại không còn những thất vọng bạn nhỉ? Chắc bạn còn nhớ câu chuyện về người mẹ trẻ mất một đứa con nhỏ. Cô tìm gặp đức Phật và cầu xin Ngài làm cho đứa con yêu dấu được sống lại. Đức Phật bảo cô hãy đi xin một hạt cải từ một căn nhà nào mà trong gia đình chưa từng có người chết. Cô đi từ sáng đến chiều, nhưng nhà nào cô gõ cửa hỏi cũng đều có người đã qua đời. Rồi đến một lúc cô chợt hiểu! Điều cô mong muốn, nó không hiện hữu trên cuộc đời này.
Bạn nghĩ gì về lời khuyên của Phật cho người mẹ trẻ ấy! Đức Phật không thuyết giảng cho cô nghe về lý vô thường, về khổ đau, về những mất mát trong cuộc đời. Ngài chỉ khuyên cô hãy tự tìm kiếm đi, hãy nhìn và lắng nghe đi, và rồi mình sẽ hiểu. Và nhờ vậy mà cô thôi không còn ôm ấp một khổ đau chung, và nhận đó là chỉ của riêng chính mình. Có những khổ đau to tát quá, câu hỏi bao la quá, mà ngôn ngữ không thể nào diễn đạt được. Nhiều khi sự giải thích chỉ làm người ta vướng mắc thêm thôi.
Một Không Gian Mới
Mấy ngày nay trời mưa thật nhiều. Tôi nghe nói mùa đông năm nay sẽ lạnh hơn mọi năm. Mới đầu tháng chín mà đã thấy có vài chòm lá đổi màu. Sáng nay trời vần vũ mây đen âm u cả ngày. Sau những ngày mưa, con suối trên Trung Tâm của chúng tôi ngập nước, những làn nước trong chảy mạnh mẽ tràn qua các khe đá lớn. Con suối nhỏ nhưng tiếng nước chảy róc rách vang thật xa trong khu rừng. Tôi nghe Duy kể, có lần chúng nó rủ nhau đi ngược lên dòng suối để tìm xem nguồn nước. Nó tin nơi đó chắc phải có nhiều tuyết lắm. Nhưng bọn nó đã theo con suối đi ngược lên thật xa, mà vẫn chưa đến đâu, nên trở lại. Duy và mấy đứa bạn hẹn nhau vào một dịp khác. Chắc lần sau, tôi cũng xin đi theo bọn nó "thám hiểm" để xem nguồn của con suối từ đâu.
Trung Tâm Sinh Thức chúng tôi có một không gian yên tĩnh cho những khóa tu học. Những khóa tu học là những dịp chúng tôi trở về để tập nhìn, tập lắng nghe, và thấy rõ lại chính mình hơn. Tôi nghĩ chúng ta rất cần những thời gian thực tập, để gây dựng và nuôi dưỡng một thói quen tiếp xúc với hạnh phúc. Trong những khóa tu, chúng tôi cùng nhau thực tập những phương cách nuôi dưỡng chánh niệm (mindfulness). Chánh niệm có nghĩa là ta có ý thức sáng tỏ về những gì đang xảy ra trong giờ phút này. Và tôi cũng ý thức được một điều là chánh niệm không phải để ta tìm hiểu nguyên nhân của vấn đề, mà là giúp ta thấy được điều gì đang thật sự xảy ra. Điều ấy đã giúp tôi rất nhiều trong sự thực tập. Tôi kinh nghiệm rằng, chỉ cần thấy và cảm nhận được những gì xảy ra trong ta thôi, cũng mang lại một năng lượng giải thoát rất lớn. Mỗi khi giận, ta chỉ cần ý thức được biểu hiện của cơn giận ấy trong ta như thế nào, trong cảm giác nơi thân, qua những xúc động của mình… Thấy được rồi, ta sẽ bớt để bị chúng sai xử mình thêm. Chúng ta không cần hỏi tại sao, không cần tìm hiểu nguyên nhân, chỉ cần nhận diện thôi cũng là đủ! Bạn có thấy vậy không? Mỗi khi ta càng cố gắng tìm hiểu vấn đề bao nhiêu, là ta lại càng bị nó dẫn dắt đi theo con đường mòn cũ, của một cái tôi nhỏ bé của mình mà thôi.
Ngưng Lặng Soi Lại Mình
Nhưng muốn thấy cho rõ thì ta cần phải biết dừng lại phải không bạn! Có ai cứ hấp tấp, vội vã mà lại thấy được việc gì đang xảy ra bao giờ đâu! Ông Trang Tử có viết: “Người ta, không ai lại soi mình ở dòng nước chảy, mà soi mình ở dòng nước đứng. Chỉ có cái gì ngưng lặng mới có thể làm cho người khác ngưng lặng được.” Những khóa tu giúp chúng tôi ngưng lặng lại để soi thấy chính mình. Tôi nghĩ, trong đời sống bận rộn hằng ngày chúng ta khó có một khả năng dừng lại, dầu mình có cố gắng đến đâu! Ta nhất định cần phải có một không gian mới. Chỉ có cái gì ngưng lặng mới có thể làm cho người khác ngưng lặng được. Khi mặt nước lặng yên ta sẽ thấy được cả một bầu trời.
Chánh niệm có khả năng chuyển hóa những khó khăn và vấn đề nào nó soi sáng, nhưng sự chuyển hóa ấy phải là một tiến trình hữu cơ, an organic process. Sự chuyển hóa ấy là do một cái thấy và biết đơn thuần. Ví dụ như khi trong ta có một cơn giận khởi lên, nếu như ta có chánh niệm và ý thức được là mình đang giận, thì chuyện gì sẽ xảy ra? Ta sẽ trở nên hết giận chăng? Thật ra tôi nghĩ, chánh niệm về cái giận không có nghĩa là ta sẽ trở nên hết giận, mà là ta thấy rõ được cái giận của mình. Đó mới là quan trọng. Và khi ta thấy được cơn giận ấy trong ta, biểu hiện qua những cảm thọ và ý nghĩ của mình, thì sự chuyển hóa sẽ xảy ra tự nhiên thôi.
Một cái thấy sâu sắc sẽ mang lại cho ta một tự do rất lớn. Tôi thấy mình có tự do hơn khi ta tập nhìn, chú ý, và không cần hỏi tại sao nữa! Mỗi khi phải đối diện với những hoàn cảnh khó khăn, bước vào những trường hợp khó xử, thay vì phân tách và lo âu, thì tôi chỉ tự nhớ quay lại nhìn những cảm xúc của chính mình. Tôi tập thấy rõ những gì đang có mặt trong tôi. Khi ta thật sự có mặt với những gì đang xảy ra, thực tại sẽ trở nên sáng tỏ, và sự chuyển hóa sẽ xảy ra tự nhiên thôi. Nhưng lẽ dĩ nhiên nó cũng đòi hỏi sự thực tập của mình phải không bạn!
Thiền Tập là Một Công Việc Của Thân
Khi nói đến thiền tập chúng ta thường nghĩ rằng đó là một công việc của tâm ý. Chúng ta nghĩ rằng ngồi thiền có nghĩa là ta suy tư, quán chiếu, hoặc suy tưởng sâu xa về một vấn đề nào đó. Tôi thấy thiền tập cũng là một việc làm của thân. Tông phái thiền Tào Động có một phương châm thực tập là “Just Sitting”, chỉ cần ngồi thôi. Ngồi cho yên là đủ rồi. Ta ngồi cho thoải mái, cho an nhẹ, ngồi sao cho thân mình được thật nguyên vẹn và tỉnh giác, ta không cần phải phân tách, suy tư, quán chiếu, hay tìm hiểu gì hết. Khi thân ta yên rồi thì tâm ta cũng sẽ được an. Ngọn đèn của mình còn lao chao quá thì những gì ta thấy cũng chỉ là những bóng dáng xưa cũ của chính mình mà thôi, phải thế không bạn?
Trong những khóa tu học tôi thấy người ta thường thắc mắc và đặt những câu hỏi như là tại sao, làm sao, như thế nào… nhiều quá! Phải chi mình hãy cứ thử tập ngồi lại cho yên trước đã. Mà thật ra, không phải khi ngồi yên rồi ta sẽ tìm thấy được câu trả lời đâu! Khi ngồi yên rồi, ta sẽ thấy thật sự mình không có một câu hỏi nào hết, không có gì quan trọng cần phải được giải đáp hết.
Thiền tập cũng là một công việc của thân. Thiền tập đòi hỏi ta phải ngồi cho yên, đi đứng cho vững chãi, nói năng cho tĩnh lặng. Và có thầy còn khuyên chúng ta hãy tập mỉm cười với những gì đang có mặt với ta. Ta mỉm cười với mặt trời hồng buổi sáng, với áng mây tím buổi chiều. Chúng ta tập mỉm cười với buổi sáng thứ Hai trong sở làm, mỉm cười với một ngày mưa, với một chiếc lá đẹp, một bài nhạc hay, khi chiếc xe của mình có vấn đề, khi lòng mình đang bất an, khi cơ thể mình có một cơn đau… Mấy tháng trước nướu răng tôi bị đau, tôi có đi bác sĩ vài lần nhưng cũng không thấy bớt. Thấy tôi cứ trở lại phàn nàn, vị bác sĩ có lẽ hơi bực mình, ông nói: “Anh biết không, nướu anh bị đau vì nó đang yếu, cần thời gian mới lành hẳn lại. Mà anh cũng nên mừng đi vì nó còn tốt nên anh mới còn thấy đau đó. Chứ khi nào nó không đau nữa thì chừng đó anh hãy lo và phàn nàn!” Cái đau cũng là một dấu hiệu của sự sống bạn nhỉ? Và mỗi ngày tôi tập mỉm cười với cái đau của mình. Chúng ta hãy làm tất cả những gì mình cần làm để cuộc sống nhẹ nhàng hơn, nhưng cũng nhớ tập mỉm cười với tất cả bạn nhé!
Trong cuộc sống sẽ có những vấn đề, những khó khăn xảy đến cho chúng ta, không tránh được. Chúng như là một mũi tên bắn vào thân ta. Nhưng chúng ta lại thường tự bắn thêm cho mình một mũi tên thứ hai trong tâm, đó là sự buồn khổ, lo âu, tưởng tượng... của mình đối với chúng. Đức Phật khuyên chúng ta đừng nên mang khổ đau chồng lên thêm khổ đau làm gì. Đừng tự bắn cho mình thêm mũi tên thứ hai! Hãy tập mỉm cười với mũi tên thứ nhất, để mũi tên thứ hai trở thành một bàn tay ấm áp chở che của tâm từ, nhờ vậy mà vết thương của ta cũng sẽ được mau lành hơn.
Hạnh Phúc Ở Nơi Mình Đang Ngồi
Tôi đến mua một ly cà phê nóng và đi xuống dãy kệ sách về tâm lý học, self-help, và tôn giáo trong tiệm sách. Bạn có biết những quyển sách bán chạy ngày nay có tựa đề liên quan đến đề tài nào nhiều nhất không? Hạnh phúc! Trên kệ tôi thấy có rất nhiều quyển sách với tựa đề về “happiness”! Chúng ta đang sống giữa một xã hội có đầy đủ hết những nhu cầu vật chất, nhưng người ta vẫn cảm thấy trống vắng và thiếu thốn, và đi tìm kiếm hạnh phúc. Tôi thấy ngày nay những quyển sách viết về hạnh phúc thường nhắc đến việc sống trong giờ phút hiện tại. Thật ra tôi không chắc đó có phải là một lời khuyên khôn khéo lắm không! Hiện tại bao giờ cũng có mặt, nhưng thế nào mới là thật sự sống bạn nhỉ? Chúng ta ai cũng có thể trả lời được, nhưng mình thật sự có hạnh phúc không!
Trong khóa tu vừa qua số người về tham dự ở Trung Tâm cũng khá đông. Chúng tôi về đây không phải để đi tìm hạnh phúc, mà là tập trở về tiếp xúc lại với hạnh phúc. Trong khóa tu, Thầy có đọc cho chúng tôi nghe một câu thư pháp rất "thiền":“Có khi lỗi hẹn một giờ, lần sau muốn gặp phải chờ trăm năm.” Theo tôi nghĩ, chúng ta lỡ hẹn với giây phút hiện tại này không phải vì mình chần chờ, do dự, mà phần lớn cũng tại vì mình hấp tấp và vội vã quá đi thôi. Ta hãy tập mỉm cười và ngồi lại đây, để mình không phải lỗi hẹn với giây phút này. Hôm nay trời trở lạnh và nhiều mây. Dường như trời đất cũng vừa mới sang mùa vào cơn mưa buổi sáng nay!■ |