Thấy được mũi gai khó thấy
Mỗi sáng Sư thức dậy thật sớm, đánh chuông báo thức mọi người vào lúc
bốn giờ sáng. Trong không gian tĩnh mịch của vùng núi, tiếng chuông nhỏ
nhưng ngân dài, vang thật sâu trên dãy hành lang im lặng. Bên ngoài cửa
sổ trời vẫn còn mịt tối.
Tôi bước ra ngoài phòng, đi về phía thiền đường. Không khí lạnh miền
núi thấm qua chiếc chăn quấn trên người. Trời vẫn còn tối đen và thinh
lặng. Tôi dừng lại, ngước lên cao, một bầu trời lấp lánh sao. Nhìn xa về
phía bên kia sườn núi, thấp thoáng vài đóm đèn vàng leo loét của những
căn nhà nghỉ mát nằm rãi rác khuất trong rừng núi. Không gian chung
quanh đây vẫn còn ngủ yên, bí mật.
Tôi nhè nhẹ đẩy cửa bước vào thiền đường. Bên trong đã có một vài
người ngồi từ lúc nào. Tôi lặng yên bước đến chỗ ngồi thường ngày của
mình.
Mũi gai trong tim ta
Như thường lệ, mỗi sáng vị thiền sư bắt đầu bằng tụng một bài kệ tiếng
Pali cho chúng tôi nghe. Bài kệ dạy chúng tôi hãy cầu mong cho mình luôn
được an vui, hạnh phúc, và nghĩ tưởng đến mọi người với một tấm lòng
rộng mở. Chúng tôi tha thứ cho những ai đã làm mình đau khổ, và cũng xin
được thứ tha nếu như mình có gây khổ đau cho ai.
Chúng tôi bắt đầu một ngày với một tâm trong sáng và bao dung, buông
bỏ hết những tranh chấp, hơn thua đối với nhau. Những cố chấp ấy, đã gây
nên biết bao những phiền não và khổ đau trong cuộc đời, từ ngàn xưa cho
đến nay. Ngày xưa có lần Phật cũng phải thốt lên rằng, Ngài cảm thấy
rùng mình sợ hãi trước thái độ và cách cư xử của con người với nhau, mà
tôi nghĩ có lẽ ngày nay cũng không có khác biệt gì lắm,
Nhìn con người tranh chấp nhau,
Ta sẽ nói về nỗi sợ hãi,
Khiến Ta phải rùng mình.
Thấy loài người vùng vẫy,
Như cá trong nước cạn,
Thấy họ kình chống nhau,
- Ta rơi vào sợ hãi.
(Kinh Chấp Trượng -
Attadanda Sutta)
Và Phật cũng chỉ cho ta thấy nguyên nhân của những sự xung đột và tranh
chấp lẫn nhau ấy. Đó chính là do lòng tham ái, sân hận, ích kỷ, ganh tỵ,
nhỏ nhen. Chúng là một mũi gai đang ghim vào ở ngay tim của mỗi người,
mà ít ai thấy ra được. Và vì vậy mà ta cứ tiếp tục chạy khắp nơi, xô đẩy,
tranh chấp nhau. Ta nghĩ rằng làm như vậy sẽ giúp ta đở đau nhức hơn,
chúng sẽ mang lại cho ta hạnh phúc hơn.
Nhưng thật ra, Phật dạy, chúng ta đâu cần làm gì khác, chỉ cần rút
mũi gai ấy ra thôi thì tất cả tự nhiên sẽ được yên,
Thấy con người xung đột nhau,
Ta cảm thấy chán ngắt,
Nhưng Ta thấy có một mũi gai,
Khó thấy, ghim vào tim.
Ai bị mũi gai đâm,
Sẽ chạy khắp mọi nơi,
Ai rút mũi gai ra,
Sẽ dừng lại, ngồi xuống.
(Kinh Tập Sutta Nipata 935–39)
Chỉ chánh niệm thôi vẫn chưa đủ.
Muốn thấy được mũi gai ấy trong tim, ta cần phải có chánh niệm. Nhưng
tôi cũng thấy rằng, ngày nay trong sự tu học đôi khi chúng ta lại nhấn
mạnh quá về chánh niệm. Ta xem nó như một cây đủa thần có thể chuyển hóa
hết mọi vấn đề, mọi khổ đau. Nếu như mình có làm gì sai trật, thì ta tự
nhủ là chỉ vì do thiếu chánh niệm mà thôi.
Chánh niệm là một năng lượng chuyển hóa rất mầu nhiệm, nó giúp ta ý
thức được sự có mặt của những gì đang xảy ra. Nhưng chánh niệm không
phải chỉ để giúp ta thấy được những gì xảy ra, mà còn phải giúp cho ta
thấy ra nguyên nhân của khổ đau nữa.
Ta thấy ra rằng mình hành xử như vậy là vì nguyên nhân gì, bởi do
lòng tham lam, hờn giận, ganh tỵ, ích kỷ, nhỏ nhen? Phiền não gì trong
ta, đã làm mình thất niệm? Nhưng cái thấy ấy không phải do một sự suy
luận, phân tách nào, mà từ một ý thức sáng tỏ và rộng mở. Ta thấy ra
được mũi tên đang ghim trong tim mình.
Nếu như ta đơn giản nghĩ rằng, nguyên do chỉ vì là mình thiếu chánh
niệm mà thôi, thì chánh niệm ấy vẫn chưa đủ. Thiền sư Tejaniya có viết
một quyển sách với tựa đề rất hay, Awareness alone is not enough.
Chỉ chánh niệm thôi vẫn chưa đủ! Chánh niệm phải đi với một ý thức sáng
tỏ, nó giúp ta thấy được những việc làm gây khổ đau, giúp cho ta thấy rõ
được nguyên nhân do mũi gai đang ghim trong tim mình. Và chánh niệm ấy
cũng còn giúp ta rút được mũi gai nhọn ấy ra nữa, phải không bạn?
Mặt trời hồng tỉnh thức
Buổi sáng sớm trên núi, trời tháng mười một có nắng thật ấm. Không gian
yên tĩnh, trời xanh mới và thật cao. Ở nơi nầy dường như không ai quan
tâm đến thời gian. Tất cả tự nhiên như chuyện đến rồi đi của mặt trời và
trăng sao, những chiếc lá vàng rơi và những mầm xanh mới.
Trong cái không gian lành lạnh và tươi mới của một buổi sáng đồi núi,
tôi đứng yên trên con đường mòn dẫn vòng về phía bên kia đồi. Mặt trời
chưa lên nhưng ánh sáng đã đỏ hồng một chân trời.
Khi những nguyên nhân buồn đau trong ta được nhận diện và phơi bày
ra, thì vết thương của mình cũng sẽ bắt đầu được chữa lành. Như một đóa
hoa dưới ánh nắng của mặt trời hồng ban mai sẽ mở ra và tươi mới. Và
cũng thế, khi những tham lam, sân hận, nhỏ nhen không còn bị che đậy,
khi ta thấy rõ được sự sinh khởi của chúng và không bị sai xử nữa, cái
thấy trong sáng ấy sẽ có một ảnh hưởng chuyển hóa lớn lao và sâu rộng
đến thái độ, và cách hành xử của mình trong cuộc đời.
Như trong lời kinh về hạnh phúc, chúng tôi lắng nghe trong buổi sáng
mờ sương hôm nay, với một tâm trong sáng và rộng mở, từ bi và trí tuệ tự
nhiên sẽ hiển bày.
— Duy
Nhiên