Bên kia sự sống

Đặng Công Hanh

“Trầm luân từ buổi ban sơ

Thâm sâu ta vẫn bơ vơ bụi đường”

(Tuệ Sỹ)

· Sự bí ẩn của ý thức con người

Mỗi sinh vật đều sẵn có sự nhận biết dù chỉ cơ bản nhất, được xác lập bởi ba yếu tố là thân, khẩu và ý.

- Thân để chỉ cho phần cơ thể vật lý đang hiện hữu, vốn không ngừng thay đổi, sinh ra, lớn lên, già nua, bệnh tật và chết đi.

- Khái niệm "khẩu" không chỉ hàm ý cho khả năng diễn đạt bằng lời nói, mà còn liên quan đến những dấu hiệu khác dùng trong tương quan giao tiếp qua âm thanh, cử chỉ biểu lộ, thậm chí kể cả sự sinh sản các hoạt chất tương tác (pheromoney) là những hợp chất hóa học tiết ra bởi các loài động vật có vú trong cùng loại. Ví dụ loài kiến dùng phương tiện này để làm dấu đường đi tha mồi, loài ong dùng chất này để phân biệt giữa ong chúa và ong thợ. Khi thân này chết đi, thì khả năng của khẩu cũng mất theo.

- Về khái niệm Ý và Thức hoặc Ý thức, Tâm thức là một khía cạnh khó mô tả. Đó không phải là "sự vật" mà ta có thể chỉ ra một cách dễ dàng như việc xác định "thân" hay "khẩu". Có thể nói rằng đã có hàng vạn sách báo viết ra trong nỗ lực nhằm mô tả khía cạnh khó nắm bắt này của con người.

Thế nhưng, bất chấp bao công sức, bao nhiêu thời gian đã tiêu tốn nhằm xác định ý thức là gì; đâu là bản chất của tinh thần; đâu là nguồn gốc của tư duy. Câu trả lời rằng: tâm thức không nằm ở vị trí cụ thể nào, không có hình dáng, thể dạng, màu sắc hay bất kỳ tính chất cụ thể nào để có thể liên kết với những khía cạnh cơ bản khác của cơ thể như vị trí của tim hay phổi, những nguyên lý tuần hoàn và vùng trong não bộ điều khiển những chức năng thiết yếu.

Nhưng về mặt thực tiễn, không một ai có thể phủ nhận sự tồn tại của tâm thức. Chúng ta suy nghĩ, cảm nhận; ta nhận biết mỗi khi đau đầu, chóng mặt; ta biết rõ là ta đang buồn bã, đang vui vẻ. Việc không xác định vị trí hay tính cách về một hiện tượng không có nghĩa là hiện tượng đó không tồn tại?

Triết gia Renés Descartes, cho rằng con người có bản chất kép được ban tặng một tinh thần phi vật chất không trải rộng trong không gian và không chia cắt được; một thể xác vật chất trải được trong không gian và có thể chia cắt được. Tinh thần tư duy và vật chất tách rời nhau, nhưng cùng tồn tại, nó tiếp xúc với vật chất qua trung gian "tuyến tùng". Đây là quan điểm "nhị nguyên". Descartes cũng tin rằng trí tuệ là siêu hữu hình nằm ngoài cơ thể của chúng ta. Trí não vật chất chắc chắn không phải là phần suy nghĩ trong chúng ta vì làm sao một thứ tinh tế như suy nghĩ và nhận thức lại bị tập trung vào các mô và các khe nứt bao bọc thô sơ trong hộp sọ. Ông tin rằng có sự khác biệt rõ rệt giữa trí não và cơ thể.

Tuy nhiên, các luận điểm của các nhà thần kinh sinh học đương thời không đồng tình với lý thuyết nhị nguyên. Họ cho rằng ý thức chỉ là sự phản ảnh của quá trình vật lý, kết quả của sự tổ chức phức tạp mạch thần kinh - và như vậy có nghĩa là ý thức và thể xác chỉ là một. Ý thức không tách rời vật chất, nó chỉ là một sự đột sinh, xuất hiện một cách tự nhiên từ vật chất do hoạt động của hệ thần kinh của não bộ. Nói một cách khác, khi sự tổ chức của vật chất vượt qua một ngưỡng phức tạp nào đó, thì các tính chất mới đột sinh ở cấp độ cao hơn của cơ thể, vốn không hiện hữu ở cấp độ thấp hơn của các hạt cơ bản.

Từ quan điểm này, ý thức đã xuất hiện từ vỏ não khi các nối kết thần kinh vượt qua một ngưỡng phức tạp. Bác sĩ người Pháp Pierre Cabanis (1757-1808) đã tóm gọn quan điểm đó như sau: "Não tiết ra tư duy, giống như gan tiết ra mật". Rõ ràng đây là quan điểm nhất nguyên.

Cả hai quan điểm nhị nguyên - nhất nguyên đều vấp phải những khó khăn nhất định và còn xa mới giải quyết được các vướng mắc này.

· Đối với nhị nguyên luận:

1/ Làm thế nào một thực thể phi vật chất (ý chí - tinh thần) lại tác động lên hình trạng của một thể xác vật chất? Đó là điều mâu thuẫn với định luật Bảo toàn năng lượng, một nguyên lý của vật lý có nội dung rằng: "Năng lượng của một hệ thống không tự nhiên  sinh ra, cũng không tự nhiên mất đi".

2/ Giữa cái thế giới bên trong và bên ngoài đều dựa trên ảo tưởng cho rằng thế giới bên ngoài có một thực tại khách quan độc lập đối với người quan sát. Điều này chỉ gần đúng ở thang đời sống thông thường, còn ở cấp độ vi tế thì không. Chẳng hạn, một hạt cơ bản khi không có sự quan sát, nó mặc áo sóng và lúc có quan sát thì nó trở lại dạng hạt, có vị trí và có vận tốc. Chính sự quan sát đã làm thay đổi thực tại bên ngoài.

· Còn nhất nguyên luận thì sao?

Quan kiến nhất nguyên lấy nền tảng của khái niệm đột sinh và sự tự-tổ-chức. Chỗ dựa là mô hình được xây dựng trên một số "hệ mở" của vật lý hay hóa học, nghĩa là chúng tương tác với môi trường của chúng. Giáo sư Ilya Prigogine, giải Nobel 1977, làm việc tại Đại học Free ở Bỉ đã thành công khi thiết lập một hệ thống mở, tức là một thống xa vị trí cân bằng (non equilibrium) nhưng tạm thời giữ được trạng thái bền vững (stability) nhờ có sự trao đổi vật chất và năng lượng với môi trường chung quanh. Nếu sự trao đổi vật chất và năng lượng tăng nhịp độ thì sẽ ảnh hưởng đến tính bền vững của hệ thống, gây ra sự chuyển biến về cấu trúc của hệ thống, làm tính phức tạp tăng lên.

Đó chính là trường hợp của mọi hệ thống sinh học của một sinh mệnh, lẽ dĩ nhiên cũng là đời sống con người. Theo quan điểm này, não tồn tại trong một cơ thể luôn luôn tương tác với thế giới chung quanh, chính sự tương tác liên tục này đã sinh ra ý thức và như thế mà ý thức được giải thích bằng các hạt cơ bản, bằng các dòng điện hóa và các mạch thần kinh.

Quan điểm này đã qui giản con người xuất hiện như một "gói các nơron", ý thức chỉ là kết quả của sự kiện thần kinh. Vậy tự do ý chí là gì? Các ý thức mà chúng ta kiêu hãnh có tồn tại không? Các quan niệm về giá trị, về trách nhiệm, về đạo lý, công lý và đạo đức vốn là nền tảng xã hội loài người và văn minh liệu có chỗ dựa để tồn tại chăng? Rốt ráo hơn, nếu ai đó, nhà khoa học thần kinh hay các triết gia không có tự do ý thức làm sao họ lấy gì để phủ nhận chính sự tự do ý chí này.

Vào những thập niên cuối thế kỷ 20, với sự tiến bộ rực rỡ của nền khoa học và công nghệ, các kết quả nghiên cứu thông báo với chúng ta rằng phải vượt ra ngoài giới hạn của 5 giác quan tới mức độ lượng tử mới có thể tiếp cận được trí não và ý thức. Họ khẳng định rằng ngoài các quá trình phân tử và tế bào vật chất diễn ra trong não bộ và trong cơ thể, còn có sóng dao động, rung động và hoạt động hạ nguyên tử mà chỉ có thể giải thích bằng vật lý lượng tử.

Trong vật lý cổ điển hay vật lý Newton, vật chất hiện ra ở các hạt, trong khi các lực thì được mô tả bằng các trường. Trái lại, lý thuyết lượng tử chỉ nhìn thấy ở hiện thực gồm những tương tác, những tương tác được chuyển tải bằng những "thực thể trung gian gọi là beson". Có thể nói là beson chuyển tải các lực và bảo đảm liên hệ giữa các hạt vật chất gọi là "fermion" - các fermion này tạo thành các "trường vật chất". Từ đây, lý thuyết lượng tử đã xóa bỏ sự phân biệt giữa trường và hạt, đồng thời giữa cái gì là vật chất - là phi vật chất hay khái quát "giữa vật chất và cái nằm bên kia nó".

Theo cách nhìn này, một hạt không tồn tại bởi "tự bản thân nó"  mà chỉ là "những hệ quả do nó sinh ra". Tập hợp ấy là một trường. Như vậy, những vật thể bao quanh ta chỉ là những tập hợp trường phi vật chất (trường điện từ, trường hấp dẫn, trường proton, trường electron). Hiện thực chủ yếu, căn bản là một tập hợp của các trường tác động lẫn nhau thường xuyên.

Với ý nghĩa chặt chẽ, trường không có một thực chất nào khác, ngoài thực chất dao động. Đó là một tập hợp những dao động tiềm tàng mà các hạt cơ bản (các quanton) có bản chất khác nhau gắn vào. Các hạt này, đó là những biểu hiện "vật chất" của trường, có thể di chuyển trong không gian và đi vào sự tương tác. Hiện thực nằm bên dưới đó, được đặc trưng cho những hiện tượng có thể quan sát và các hiện tượng đó chỉ quan sát được qua môi giới của các hạt cơ bản.

Như vậy, "cái đáy" của vật chất không thể tìm thấy dưới hình thức một vật, khuôn mẫu cuối cùng của hiện thực. Cái mà ta tưởng là bất động, thật ra nó gồm vô số vận động, những chuyển hướng lộn xộn. Vật thể bao quanh ta chỉ là chân không. Chân không là sân khấu của những sự kiện thường xuyên, những thăng giáng không ngừng, những trận bão lượng tử dữ dội trong đó các thực thể dưới nguyên tử được tạo ra trước khi bị hủy diệt tức khắc.

Các thực thể lượng tử là do các trường cơ bản sinh ra nghĩa là nó đến từ chân không, thì hiện thực cơ bản chỉ là thông tin thuần túy. Ngày nay, ngày càng có nhiều nhà vật lý cho rằng vũ trụ là một ma trận thông tin vĩ đại và những hiện thực xuất hiện đối với chúng ta như một mạng lưới những quan hệ vô tận, tương giao và kết hợp với nhau, vận hành theo một qui luật mà con người chưa hiểu nổi.

Xét cho cùng, tất cả những gì chúng ta tin vào như không gian thời gian, tất cả những gì chúng ta hình dung về vị trí vật thể và về quan hệ nhân quả của các sự kiện, những gì ta có thể suy nghĩ về tính cách có thể chia cắt của sự vật tồn tại trong vũ  trụ. Tất cả những điều đó chỉ là ảo giác vô tận và vĩnh hằng bao phủ lên hiện thực một tấm màn bí ẩn, một hiện thực không phải được làm bằng vật chất mà bằng tinh thần. Tinh thần được xem là một dòng các thời điểm của ý thức.

Trong khuôn khổ nhận thức vừa mô hình cổ điển vừa hiện đại, thì ý thức là hiện tượng, vật chất là hiện tượng phụ hay tác dụng phụ trong chức năng sinh lý của con người và cũng có thể trong chức năng sinh lý của thế giới hữu cơ mà chúng ta sống trong đó.

Cơ thể con người không phải là một kết cấu cố định trong không gian và thời gian. Cơ thể con người tựa như một dòng chảy, có năng lượng, có thông tin và cả sự thông minh. Thông qua một quá trình sinh lý, con người có thể làm mới mình trong giây phút họ tồn tại. Theo các nhà khoa học, trong đó có giáo sư Deepak Chopra cho rằng mỗi nhịp thở chúng ta hít vào có từ 10 đến 21 nguyên tử từ vũ trụ và thở ra cũng có chừng 10 đến 21 nguyên tử có nguồn gốc từ mỗi tế bào cơ thể chúng ta.

Và cũng như thế, trong vòng một tháng có hàng nghìn triệu nguyên tử luân chuyển qua các cơ thể của bất kỳ sinh vật sống trong hành tinh này. Ngay cả nguyên liệu thô cấu tạo nên ADN của cơ thể thì các ADN đã lưu giữ ký ức của hàng triệu năm tiến hóa. Cơ thể vật lý của chúng ta chỉ là nơi các nguyên tố được tái sinh có ý nghĩa trong tất cả các hình thức thể lỏng, thể rắn, thể khí.

Ngày nay, những trải nghiệm trong đời sống đã dẫn dắt con người vào thế giới khoa học. Từ những chiếc máy vi tính, chiếc ti vi, máy fax, chiếc điện thoại có
màn hình 3G... tất cả những công nghệ này đều dựa trên một cơ sở đơn giản: bản chất thế giới vật chất không phải là vật chất. Những chất liệu cần thiết của vũ trụ lại là phi vật chất. Nguyên tử, đơn vị cơ bản của vật chất không phải là một thực thể rắn chắc mà là hệ thống phân tầng của các trạng thái thông tin và năng lượng trong một khoảng không rộng lớn.

Đến lượt các nguyên tử lại được tạo ra bởi các hạt hạ nguyên tử chuyển động với vận tốc ánh sáng. Các hạt này có bản chất là các dao động năng lượng và thông tin. Cơ thể con người gồm 99,99% là khoảng trống, còn 0,01% có lẽ là vật chất thì cũng là trống rỗng. Vậy cơ thể con người thực sự chẳng làm bằng gì cả.

Vả chăng sự hư không này có thể là trung tâm của sáng tạo, để tạo ra suy nghĩ, bởi vì suy nghĩ là gì nếu không phải là sự dao động của năng lượng và thông tin, đó cũng là hoạt động của bản thân của vũ trụ. Xét cho cùng, suy nghĩ của con người chỉ là sự tập trung khu biệt năng lượng và thông tin của một vũ trụ sống động đầy ắp thông tin và năng lượng. Suy nghĩ là các sự việc lượng tử biến đổi thành các sự kiện không - thời gian.

Các nhà khoa học về thần kinh ước tính rằng, trung bình một người suy nghĩ 60 nghìn lần trong mỗi ngày và những suy nghĩ ngày hôm nay giống đến 90% những suy nghĩ ngày hôm qua. Chúng ta là nạn nhân của sự lặp đi lặp lại của các ký ức hay còn gọi là sự kiện không - thời gian, theo một ý nghĩa nào đó bởi vì suy nghĩ chiếm giữ khoảng không gian trong cái nơi mà con con người gọi là ý thức.

Giáo sư Depak Chopra, Đại học Boston và Đại học Tufts, người đứng đầu Trung tâm Y tế vùng Boston, cho rằng ý thức là sự nhận thức gồm ít nhất ba thành phần: mục đích, chú ý và ký ức. Ông cũng lưu tâm rằng: chú ý, mục đích, ký ức là thông tin và năng lượng. Các trường thông tin và năng lượng này có thể tương tự như thể của tự nhiên, nhưng nó tự bộc lộ trong chức năng sinh lý của con người và thông qua hệ thần kinh con người như suy tư và ký ức, mục đích và sự chú ý mà chúng ta trải qua thời khắc tồn tại của mình.

· Ý thức trong quan niệm Phật giáo

Phật giáo cho rằng ý thức, đôi khi còn gọi là thức, có thể xem tương đương với các khái niệm như tri giác, hay tri thức, khác nghĩa với tàng thức. Các danh từ đó nói lên một nội hàm là sự nhận biết. Đối với tâm thức thì có nghĩa rộng và sâu hơn, gồm cả xúc cảm, sự suy nghĩ, tình cảm và những xung năng tiềm ẩn... Ý thức chỉ là một chức năng hữu hiệu, không có hiện thực nội tại. Ý thức có nhiều cấp độ khác nhau: thô sơ, tinh tế và cực kỳ tinh tế.

- Cấp độ thô sơ gồm tri giác phát sinh từ ngũ giác như tri giác của mắt (hay nhãn thức) tiếp nhận màu sắc, hình dạng; tri giác của tai (thính giác) tiếp nhận âm thanh... Cấp độ thô sơ này bị não gây thay đổi và ngược lại nó cũng có thể thay đổi não bộ thông qua qui luật nhân quả tương tạo. Rõ ràng sự hoạt động nào cũng đều liên thông với hoạt động của não bộ và như thế nó không thể hiện được nếu không có thể xác. Đây chính là điểm gặp gỡ với khoa học thần kinh.

- Cấp độ tinh tế, ý thức tương ứng với sự biết suy nghĩ, với trực quan ý thức hay tự suy xét mình, thực hiện khả năng tự do ý chí và bao hàm sự thể hiện các khuynh hướng khác nhau được tích tụ từ nhiều quá khứ.

- Cấp độ cực kỳ tinh tế được gọi sự tỉnh thức nền tảng của ý thức, tương ứng với sự hiểu biết thuần khiết, không hoạt động theo mô thức nhị nguyên chủ - khách thể, vượt qua tư duy logic hay còn gọi nó là trực giác.

Hai cấp độ thô và tinh, có thể tri giác được, đều bắt nguồn từ cấp độ cực kỳ tinh tế này và ở một nền tảng của tỉnh thức, tạm thời bị tấm màn độc hại của vô minh che khuất, tựa như cái tảng mây che khuất mặt trời. Ba cấp độ này chỉ tương ứng với tiềm năng thể hiện ngày càng sâu sắc và không tách rời nhau, tạo nên một dòng ý thức không nhất thiết phụ thuộc vào một thân xác.

Ngài Đạt Lai Lạt Ma có luận giải như sau:

"Hoàn toàn rõ ràng là ý thức thô sơ phụ thuộc vào hoạt động của não bộ, như vậy là có mối quan hệ nhân quả giữa chức năng của não và sự đột phá xuất hiện của ý thức thô... Đó là mối quan hệ nhân quả nào đây? Phật giáo nói đến hai nguyên nhân. Loại thứ nhất là nguyên nhân chủ yếu, trong đó vật liệu của nguyên nhân trở thành vật liệu của kết quả. Loại thứ hai là nhân tố hỗ trợ, trong đó sự kiện này sinh ra sự kiện khác mà không cần có sự chuyển hóa cái này sang cái kia..."

Một hiện tượng vật lý (đối tượng của khoa học trên bình diện tổng quát), có thể định xứ trong không gian, có thể đo đạc qua thiết bị về lượng hay các tính chất khác, còn hiện tượng tinh thần (phi vật chất) về bản chất của chúng chỉ là trải nghiệm hiện tượng rất khác nhau. Dường như chúng là hai hiện tượng rất khác nhau một cách ước lệ bởi vì vật chất và ý thức không tồn tại độc lập.

Các luận sư Phật giáo còn cho rằng nguyên nhân và kết quả phải có sự cộng thông về bản chất cho nên một khoảnh khắc của ý thức chỉ có thể sinh ra từ một khoảnh khắc trước đó của ý thức. Khía cạnh nguyên thủy của ý thức không phải một thực thể tách biệt mà được xem như một dòng liên tục cực kỳ tinh tế, mà bản thân của nó cũng bắt nguồn từ một chuỗi liên tiếp các thời điểm của ý thức không có điểm khởi thủy. Dòng ý thức này và thế giới hiện tượng bên ngoài gắn kết với nhau trong quan hệ phụ thuộc tạo nên thế giới con người, một thế giới của kinh nghiệm từng trải.

Cũng vì vậy, dòng ý thức liên tục mang tính cách cá nhân chuyển từ một trạng thái tồn tại này sang một trạng thái khác. Người ta mô tả ý thức bao hàm một lượng nhiều quan hệ tương tự, chúng tạo nên một trường gọi là trường ý thức cũng có thể thuộc về một continum giống như trường lượng tử, cũng có nghĩa là sóng nhưng không phải sóng vật lý, nó không mang theo thực thể riêng biệt nào và chỉ có chức năng là duy trì vĩnh viễn. Có một cái gì đó trôi đi nhưng không có một thực thể di trú, không có một hiện thực nội tại.

Có thể bằng một ví dụ tương thích về tính nối tiếp của ý thức như truyền đạt nội dung một bài giảng đạo pháp: đương nhiên có sự truyền thụ, nhưng không hề có mảy may nào về "vật liệu" chuyển tải, mà chỉ có sự liên tục nối tiếp các trạng thái ý thức trải qua sóng lan truyền chức năng và thông tin. Sau sóng ý thức này có thể đã chuyển hóa được bản chất suy nghĩ và hành vi gắn liền với ý thức của người tham dự. Đến lượt người tham dự, những thay đổi của tự thân mà chúng ta mang đến cho sóng ý thức thông qua tư duy và hành vi sẽ quyết định gắn kết với ý thức của mình.

Trong quan điểm nền tảng Phật giáo thì sự chuyển hóa tâm linh đích thực là sự chuyển hóa dòng ý thức, bằng cách xóa đi bức màn tinh thần được thêu dệt bởi hận thù, kiêu ngạo, tham lam... làm cho nó trở nên trong sáng thấy được bản chất thực sự của sự vật mà chúng ta tri giác.

· Suy tư ở bên ngoài bộ não

Phật giáo quan niệm rằng, vũ trụ không phải là ý thức mà chính là nó tồn tại cùng với ý thức. Có một dòng liên tục ý thức đồng hành cùng với dòng liên tục khối lượng - năng lượng. Vì thế, việc vũ trụ chúng ta đang ở, đã không có sự sống trong nhiều tỷ năm không có nghĩa là dòng liên tục ý thức bị gián đoạn. Dòng ý thức có thể biểu hiện trên các bình diện khác và trong các vũ trụ khác.

Đức Phật đã rất nhiều lần nhấn mạnh rằng không nên tin vào lời dạy của Ngài, mà phải tự kiểm chứng. Và theo Ngài thì sự tồn tại dòng liên tục ý thức là một thực tế kinh nghiệm, kết quả của sự hiểu biết sâu sắc chứ không phải là một kết cấu của trí tuệ tự do.

Theo kinh điển Phật, ý thức có thể ghi dấu trên thể xác theo các cách thức khác nhau, không chỉ ở dạng con người hay chỉ trên vũ trụ chúng ta. Có 3 loại thế giới.

- Dục giới hay thế giới của ham muốn, trong đó có loài người, đặc trưng của nó là cuốn vào trò chơi những cảm xúc mạnh.

- Sắc giới là thế giới của hình dạng, gắn kết với ý thức tinh tế, ít chịu chi phối tác động của xúc tình.

- Vô sắc giới hay thế giới không có hình dạng thể xác nào, hoàn toàn thoát ly sự trói buộc của vật chất, chỉ còn lại các đường thể thuần túy tinh thần độc lập, chính là các nấc thang tu dưỡng tinh thần.

Quả thật là điều khó hiểu và khó chấp nhận đối với chúng ta. Có lẽ đó chính là vấn đề xác tín và xác thực mà con người mang nặng trong kiếp sống trần gian. Đạo Phật mà được giải thích trên lập trường khoa học có thể không sai nhưng chưa hẳn là đúng - nhất là khi mà khoa học vẫn phải ràng buộc trong lĩnh vực thường nghiệm, còn bị chiêu cảm của nghiệp lực và đang còn chập chững trong bước chân đặt vào những chiều kích sâu thẳm của tâm linh và vũ trụ. Những chiều kích đã vượt qua khỏi những khái niệm thông tục về vật chất, thời gian, không gian và tương quan nhân quả một chiều.

Chúng ta ở thời khắc mà nền vật lý hiện đại đã vượt qua và còn đe dọa phá hủy những định đề đã ngự trị như những chân lý của vật lý Newton, của Descartes thì cũng không có gì bảo đảm là những khám phá hôm nay lại không bị vượt qua ở mai sau. Chẳng hạn, những vấn đề của lý thuyết lượng tử, của lý thuyết siêu dây... không còn ở trong cái thế tách bạch chủ thể, khách thể, khả dĩ mở đường cho khoa học tìm đến đạo Phật. Niềm xác tín của những bậc tu Phật, học Phật từ xưa nay ở những gì mà Đức Phật giảng dạy đã đem đến những sự thành đạt to lớn hơn nhiều, kỳ vĩ hơn nhiều đối với những gì mà ta gọi là xác thực đem đến.

Niềm xác tín tu trì qua kinh điển của Phật, của sự mầu nhiệm mãnh liệt giúp ta sống với những chiều kích sâu thẳm của tâm linh và vũ trụ hơn là phải đòi hỏi sự xác thực mang tính cách mong manh do tác động của làn sóng vô minh không ngừng tác động trên tâm thức.

Cùng với sự phát triển của khoa học và công nghệ, đời sống tiện ích đã không ngừng nâng lên, giá trị tinh thần cuốn hút vào dòng xoáy "có - không". Đối với những người duy vật, sự cuốn hút đó ở trạng thái cao độ và họ quan niệm con người chết khi bộ não chết. Hơn thế nữa, chủ nghĩa vô thần và chủ nghĩa duy vật máy móc có thể đã góp phần làm chướng ngại lớn đối với nhân loại trên con đường tiến hóa về trí tuệ, về tâm linh cho hiện tại và mai sau. Tuy vậy, qua một vài thập kỷ gần đây, có những bằng chứng khoa học đã vực dậy sự hy vọng tư duy mở rộng ra ở ngoài bộ não, mang đến ánh sáng khởi nguyên nhìn về thế giới tâm linh.

- Hai nhà khoa học ngành y người Nga là K.H. Pribram và E. Vesbleik đã phát lộ mô hình toàn đồ công việc của não, mô tả sự ghi chép toàn bộ các quá trình sóng xuất hiện trong tiến trình làm việc của tế bào thần kinh, cũng như các xung động, thông tin mã hóa, trên nhiều nơron tương tác với nhau. Đây là bản chất toàn đồ của cấu trúc hoạt động não bộ và bảo tồn thông tin trong trí nhớ.

Tuy nhiên, trong hoàn cảnh con người chết lâm sàng, cơ thể vật lý kể cả não lẽ ra không còn làm việc và hiệu thế các tế bào là zêrô; thông tin bảo tồn trong não bị xóa sạch. Nhưng thực tế cho thấy điều đó không xảy ra. Người bệnh sống lại thì lập tức nhận ra các điều quen thuộc như bình thường.

- Theo nhà khoa học thần kinh nổi tiếng Franciso Varela: "Não là cấu trúc đọc thông tin, cho phép lấy thông tin từ hệ thống trường sinh học con người và trường thông tin vũ trụ". Trường sinh học là biểu hiện của năng lượng sinh học, biến thái từ năng lượng vũ trụ thâm nhập vào cơ thể qua các căn tai, mũi, miệng...

- TS. Heraclit nói dứt khoát: "Sức mạnh tư duy ở ngoài cơ thể, nghĩa là sự tư duy không dựa trên các tổ chức sinh lý vật chất của cơ thể mặc dù quá trình thông tin trong cơ thể có liên quan đến chức năng của não. Cơ chế sinh ra ý nghĩa là cấu tạo trường của hệ sinh học"

- Nhà triết học Pháp Henry Bergson viết: "Não không khác gì hơn là một trạm điện thoại trung ương mà vai trò của nó là chuyển thông tin hoặc làm rõ nó. Nó không thêm gì vào cái nhận được. Ngay cấu tạo của não đã chứng minh rằng nó là biến đổi sự kích thích ngoại lai thành một phản ứng có chọn lựa".

- Viện sĩ Nga F. Voino Yasenetsky viết về não thế này: "Trong vỏ não không  phát hiện ra trung tâm tư duy và trí nhớ, không có những cấu trúc đặc thù thực hiện các chức năng ấy... Tư duy và trí nhớ dài hạn không thể thực hiện trên những con đường dẫn truyền của các xung động thần kinh theo mạng lưới nơron của não bộ, bởi lẽ tốc độ di chuyển tiềm năng hoạt động dọc theo sợi thần kinh và thời gian chuyển qua xinap không thể nhanh như hiện có của các cơ chế tư duy và trí nhớ. Hành xử nhanh như thế chỉ có thể thực hiện ở cấp độ trường (nơron và xinap là các tế bào cấu tạo nên hệ thần kinh - có chức năng mang thông tin). Ông đưa ra kết luận: "Não tiếp nhận thông tin từ dòng ý thức và tạo thành thông tin theo trật tự của các tác động lên các trung tâm thần kinh. Và rồi, các trung tâm thần kinh tác động lên các mô cơ hoặc các cơ quan nội tạng của thân thể vật lý".

Nếu có thể hiểu được phổi lấy lượng ôxy cần thiết để cho cơ thể vật lý thì não lấy từ dòng ý thức (thông tin và năng lượng) một lượng ý thức cần thiết từng thời khắc bảo đảm cho hoạt động tinh thần và như thế tâm hồn con người hiện thành cùng với cấu trúc ý thức đã tạo nên ý thức cá thể, tiếp tục tồn tại trong môi trường quen thuộc của mình.

Chuyên ngành Cận tâm lý học là một bộ phận nghiên cứu những hiện tượng nằm ngoài tầm với của 5 giác quan thông thường của con người, cũng như nằm ngoài tầm ảnh hưởng của các nguyên lý khoa học thực nghiệm. Phương pháp luận của Cận tâm lý dựa vào những nguyên tắc phổ biến của khoa học hiện đại mà cụ thể là vật lý lượng tử.

Cận tâm lý nghiên cứu sâu về trạng thái não, tìm ra qui luật liên hệ giữa sóng não và trạng thái não và hoạt động của Vô thức, có cơ cấu là hệ thần kinh thực vật nằm ở đáy não. Con người khi hôn mê người ta sống bằng cơ cấu hệ thần kinh thực vật.

Hoạt động thần kinh gồm 2 phần: phần hữu thức (tức có ý thức, biết nhận thức) và phần vô thức liên quan đến phần dưới vỏ não, ở cuốn não liên kết với tuyến tùng, tuyến yên, hệ thần kinh thực vật.

Thật ra vô thức hay ngoài ý thức, thuật ngữ thường dùng là "thẩm thấu", mô tả rõ ràng trong các kiếp trước, chúng ta liên tục tích lũy các loại thói quen, nó tiềm ẩn trong dòng ý thức và ảnh hưởng sâu đậm đến suy nghĩ và hành động của chúng ta, trong đó nếp gấp thâm căn cố đế là tính qui ngã, tức là tin vào sự tồn tại của một cái tôi. Từ đó sinh ra vô vàn các xung lực thúc đẩy đến tiềm năng ham muốn của năm giác quan, gây bao nhiêu hệ lụy bất an cho đời sống.

Xem ra, phần chính yếu của tâm lý con người thường ẩn giấu trong cõi vô thức. Chỉ thoáng trong suy tư của chúng ta mới có tính ý thức. Những thể hiện vô thức trong đời sống hàng ngày chiếm một tỷ lệ vượt trội so với những đòi hỏi có ý thức. Các hiện tượng mộng mị, thần giao cách cảm, linh cảm báo hiện... đều là hoạt động khác nhau của vô thức. Nếu hiểu được các thầm kín trong cõi vô thức thì mới hiểu hết nội tâm của con người. Đó là một điều bất khả.

*

*        *

Sự sống, cốt lõi được hiểu là sự tích lũy liên tục các thông tin mà nguồn gốc tạo ra chính là ý thức, và thông tin được chuyển tải bằng năng lượng. Trong một hệ thống sống như cơ thể con người, theo Ilya Prigogine, đoạt giải Nobel 1977, là một hệ thống mở, xa vị trí cân bằng (non - equilibriment) nhưng tạm thời giữ được trạng thái bền vững (stability) do có sự trao đổi vật chất và năng lượng với môi trường chung quanh. Thế cho nên có tính giàu thông tin, nghèo năng lượng và cuối cùng phải chuyển sang giai đoạn tinh thần của sự sống.

Các công trình nghiên cứu của khoa học Cận tâm lý đã chứng minh qua thực chứng rằng sau khi thể xác chết, phần ý thức (tinh thần) vẫn tồn tại ở dạng khác, ở một nơi khác, ở một thế giới khác.

Theo thiền sư người Pháp là Matthieu Ricard, đồng thời là nhà khoa học sinh học phân tử hiện sống và tu thiền trong dãy Himalaya cho rằng, thế giới đó là thế giới vô hình dạng (vô sắc giới), tại đây ý thức không bị gắn với một thể xác nào cả. Tuy vậy, điều này không ngăn cản trạng thái tồn tại như thế, và vẫn bị qui định bởi vô minh.

Thay vì nói đến sự tái sinh, ta nói đến trạng thái tồn tại liên tiếp biến đổi, khi ý thức ở trạng thái vô dạng này một thời gian và rồi sau đó dưới tác động của xu hướng tiềm ẩn, nó sẽ nhập lại vào thể xác mới. Xu hướng tiềm ẩn này chính là bản năng ham muốn, bám chấp trong hiện tại sẽ tạo điều kiện cho sự tái sinh sắp tới.

Câu chuyện mồi lửa mô tả thật sinh động cơ chế này: Đời sống được ví như ngọn lửa và hiện tượng tái sinh được xem như sự mồi lửa từ cây đèn này sang cây đèn khác. Ngọn lửa của đời sống liên tục tiếp diễn, mặc dù có sự gián đoạn bộc lộ ra bên ngoài mà ta gọi là cái chết.

Chỉ có sự liên tục của dòng ý thức, triền miên thay đổi, tiếp diễn trong thể xác mới, chứ không phải là một linh hồn trường cửu, bất di bất dịch, chuyển sang từ cơ thể này sang thân xác khác. Dầu tiến trình của đời sống chấm dứt ở một nơi và biểu hiện ở một nơi khác, hay tiến trình xảy ra diễn tiếp trong một kiếp sống, yếu tố chính vẫn là liên tục.

Giáo sư Francis Bowen của đại học Harvard có viết như sau để kêu gọi tín đồ Cơ đốc giáo nên chấp nhận thuyết tái sinh.

"... Nhưng không ai có thể phản đối về cái thân phận mà chính mình đã thừa hưởng của chính mình, của chính tự ngã của mình trong một trạng ở kiếp sống quá khứ. Cái mà ta gọi là chết chỉ là biến trạng đưa đến một đời sống khác trên quả địa cầu và nếu đời sống ấy không được cao quý tốt đẹp hơn kiếp sống vừa chấm dứt, thì chính là tại ta".

Trong Phật giáo có nói đến khái niệm Nghiệp theo đúng nghĩa của danh từ là hành động hay việc làm. Tất cả những hành động có tác ý, bằng thân, bằng lời nói hay tư tưởng đều được xem là tạo nghiệp. Yếu tố tạo nghiệp quan trọng nhất, làm động cơ thúc đẩy. Đức Phật dạy trong Angutta Nikaya: "Này hỡi các Tỳ Khưu, Như Lai xác nhận rằng chính Tác ý là Nghiệp. Do có ý muốn mới có hành động bằng thân, khẩu hay ý" .

Như vậy, Tác ý hay ý muốn làm động cơ phát xuất hành động, là người tạo "người Nghiệp" và Thọ, cảm giác là người gặt quả. Ta gọi hai tinh thần ấy "tác ý" và "thọ" là "người", theo quan điểm giáo sư William James nhà tâm lý tài năng chủ trương rằng "Chính tư tưởng là người tư tưởng".

Cũng như ta không thể nói trái xoài đã được tích trữ một nơi nào đó trong cây xoài, nhưng tùy thuộc cây xoài khi đầy đủ cơ duyên nó sẽ trổ ra đúng lúc, đúng mùa. Ta không thể nói Nghiệp tích trữ một nơi nào đó trong tâm - ý luôn luôn biến đổi không ngừng, nhưng nó tùy thuộc vào danh - sắc, Nghiệp hiện khởi lên trong lúc thích ứng.

Chia sẻ: